ائیلملیک باغلامالار: «میش»
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
بۇ یازێ بۇنون آچێقلامالارێنداندێر: ائیلملیک باغلامالار
«مێش mış, میش miş, مۇش muş, مۆش müş»
بۇ ائیلملیک باغلامالار ائیلمین بۇیوروق فوْرماسیندان دؤرد چئشیدلی «میش» آرتیرماقلا دۆزلیر و زامان٬ حال-وضعیت بیلدیرن ائیلملیک باغلامالار یارادیر. اؤرنک: «منی کاریخدیران بۇ سواللارین جاوابینی آلمامیش گئدن دئییلم. اؤیرنمهمیش بۇردان گئدن دئییلم.»
بیر چۆخ حاللاردا بۇ ائیلملیک باغلامالاردان سوْنرا بیر سوال عوضلیگی ایشلنر. اؤرنک: «گلمیش نه ائدهجکسن؟». «پوْلاد اوْلموش نئچه ایینن چیخار؟ /آتا-بابالار سؤزو/». «یازمامیش نئجه گؤندره بیلر؟». «بیلمیش نه ائده بیلر؟».
بۇ ائیلملیک باغلامالار «ما٬ مه» دانما علامتی ایله ده ایشلنه بیلر. بۇ حالدا بۇنلار «مادان٬ مهدن» ائیلملیک باغلامالاری ایله عئینی معنادا اوْلور. اؤرنک اۆچون:
«مێش mış, میش miş, مۇش muş, مۆش müş»
بۇ ائیلملیک باغلامالار ائیلمین بۇیوروق فوْرماسیندان دؤرد چئشیدلی «میش» آرتیرماقلا دۆزلیر و زامان٬ حال-وضعیت بیلدیرن ائیلملیک باغلامالار یارادیر. اؤرنک: «منی کاریخدیران بۇ سواللارین جاوابینی آلمامیش گئدن دئییلم. اؤیرنمهمیش بۇردان گئدن دئییلم.»
بیر چۆخ حاللاردا بۇ ائیلملیک باغلامالاردان سوْنرا بیر سوال عوضلیگی ایشلنر. اؤرنک: «گلمیش نه ائدهجکسن؟». «پوْلاد اوْلموش نئچه ایینن چیخار؟ /آتا-بابالار سؤزو/». «یازمامیش نئجه گؤندره بیلر؟». «بیلمیش نه ائده بیلر؟».
بۇ ائیلملیک باغلامالار «ما٬ مه» دانما علامتی ایله ده ایشلنه بیلر. بۇ حالدا بۇنلار «مادان٬ مهدن» ائیلملیک باغلامالاری ایله عئینی معنادا اوْلور. اؤرنک اۆچون:
- «سینمامیش شاققیلداییر = سینمادان شاققیلداییر»
- «گؤزونله گؤرمهمیش اینانما = گؤزونله گؤرمهدن اینانما»
- «چای گلمهمیش چیرمالانماسین = چای گلمهدن چیرمالانماسین»
- «یاتمامیش یۇخو گؤروروک = یاتمادان یۇخو گؤروروک»
- «یاغمامیش گۇرولداییر = یاغمادان گۇرولداییر»
بۇنلار ساده جۆملهده زامان٬ یوْخسا طرز حرکت ظرفی اوْلور. اؤرنک اۆچون: «اؤیرتمنین درسی قۇرتارمامیش زنگ چالیندی.» «آی گؤرونمهمیش صلوات چئویریر /آتا-بابالار سؤزو/»
بۇنلار ساده گئنیش جۆملهده ائیلملیک باغلاما ترکیبی یارادار و جۆملهنین مۆرکّب زامان ظرفلیگی اوْلار. اؤرنک اۆچون «اوْنلار بیزه گلیب چاتمامیش٬ بیز یوْلوموزا داوام ائتمهدیک» جۆملهسینده «اوْنلار بیزه گلیب چاتمامیش» جۆملهنین مۆرکّب زامان ظرفیدیر.
قایناق: معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، تبریز ۱۳۷۹
ائیلملیک باغلامالار: «مادان٬ مهدن»
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
بۇ یازێ بۇنون آچێقلامالارێنداندێر: ائیلملیک باغلامالار
«مادان٬ مهدن»
بۇ اکلر ائیلمین دانما علامتی «ما٬ مه» ایله زامان بیلدیرن «دان٬ دن» اکلریندن دۆزلمیش و اساساً زامان و قیسماً حال-وضعیت بیلدیریر. بۇنلار جۆملهنین اساس ائیلمیندن اؤنجه بیر ایشین حتماً باش وئرمهلی اوْلدوغونو بیلدیریر. اؤرنک: «گلمهدن اؤنجه تلفون ائله»٬ «چالمادان اوْیناییر»٬ «آیدین یاغیش یاغماسینا اهمیت وئرمهدن چؤله چیخدی». دئمک بۇنلارین دوْغرولاماسی اوْلماز.
بۇ ائیلملیک باغلامالار جۆمله ایچینده ظرف روْلو اوْیناییر. اؤرنک: «گؤزلَنیلمهدن هاوا برک تۇتولوب یاغیش یاغدی». بۇ ائلملیک باغلامالار ساده جۆملهده ائیلملیک باغلاما ترکیبی یارادیر و جۆملهنین مۆرکّب زامان ظرفی اوْلور. اؤرنک اۆچون «هاوا آچیلمادان اؤنجه یوْلا حاضیرلاشدیم» جۆملهسینده٬ «هاوا آچیلمادان اؤنجه» سؤزلری ائیلملیک باغلاما ترکیبی و جۆملهنین مۆرکّب زامان ظرفیدیر.
اؤرنکلر:
«مادان٬ مهدن»
بۇ اکلر ائیلمین دانما علامتی «ما٬ مه» ایله زامان بیلدیرن «دان٬ دن» اکلریندن دۆزلمیش و اساساً زامان و قیسماً حال-وضعیت بیلدیریر. بۇنلار جۆملهنین اساس ائیلمیندن اؤنجه بیر ایشین حتماً باش وئرمهلی اوْلدوغونو بیلدیریر. اؤرنک: «گلمهدن اؤنجه تلفون ائله»٬ «چالمادان اوْیناییر»٬ «آیدین یاغیش یاغماسینا اهمیت وئرمهدن چؤله چیخدی». دئمک بۇنلارین دوْغرولاماسی اوْلماز.
بۇ ائیلملیک باغلامالار جۆمله ایچینده ظرف روْلو اوْیناییر. اؤرنک: «گؤزلَنیلمهدن هاوا برک تۇتولوب یاغیش یاغدی». بۇ ائلملیک باغلامالار ساده جۆملهده ائیلملیک باغلاما ترکیبی یارادیر و جۆملهنین مۆرکّب زامان ظرفی اوْلور. اؤرنک اۆچون «هاوا آچیلمادان اؤنجه یوْلا حاضیرلاشدیم» جۆملهسینده٬ «هاوا آچیلمادان اؤنجه» سؤزلری ائیلملیک باغلاما ترکیبی و جۆملهنین مۆرکّب زامان ظرفیدیر.
اؤرنکلر:
- بعضاً بیلمهدن کیمینسه داورانیشی حاقّیندا یازی یازیر.
- سوسوز قالمادان چؤلدن کئچه بیلدی.
- سئوگینی باغیمیسیز اوْلمادان آنلاماق اوْلماز.
- مۆشاهیده کامِرالارینا دۆشمهدن قاپیدان کئچمگی باجاردی.
- عئینی کیتابلاری اۇسانمادان تَکرار اوْخویور.
- اؤزگه دئییلسینیز کی٬ چاغیرمادان گلین.
- اۆرکدن آغلامادان٬ اۆرکدن گۆلمک اوْلماز.
قایناقلار: معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، تبریز ۱۳۷۹
اینترنت
ائیلملیک باغلامالار: «ـالی٬ ـهلی»
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
بۇ یازێ بۇنون آچێقلامالارێنداندێر: ائیلملیک باغلامالار
«ـالی٬ ـهلی alı, əli»
بۇ اکلر ایله یارانان ائیلملیک باغلامالار٬ باش وئرمیش ایکی ایشین آراسینداکی زامان اۇزاقلیغینی بیلدیریر. اؤرنک اۆچون «اوْ خبری ائشیدهلی آرخایین یاتانمامیشام» جۆملهسینده٬ «ائشیدهلی» خبری ائشیدندن ایندییه قدرکی فاصیلهنی بیلدیریر.
بۇ ائیلملیک باغلامالار بعضاً ساده گئنیش جۆملهده ائیلملیک باغلاما ترکیبی یاراداراق جۆملهنین مۆرکّب زامان ظرفی اوْلور. مثلاً «سیزین یئرینیزه قوْناق گلهلی حالیم دۆزلیبدیر» جۆملهسینده «سیزین یئرینیزه قوْناق گلهلی» جۆملهنین مۆرکّب زامان ظرفیدیر.
اؤرنکلر:
«ـالی٬ ـهلی alı, əli»
بۇ اکلر ایله یارانان ائیلملیک باغلامالار٬ باش وئرمیش ایکی ایشین آراسینداکی زامان اۇزاقلیغینی بیلدیریر. اؤرنک اۆچون «اوْ خبری ائشیدهلی آرخایین یاتانمامیشام» جۆملهسینده٬ «ائشیدهلی» خبری ائشیدندن ایندییه قدرکی فاصیلهنی بیلدیریر.
بۇ ائیلملیک باغلامالار بعضاً ساده گئنیش جۆملهده ائیلملیک باغلاما ترکیبی یاراداراق جۆملهنین مۆرکّب زامان ظرفی اوْلور. مثلاً «سیزین یئرینیزه قوْناق گلهلی حالیم دۆزلیبدیر» جۆملهسینده «سیزین یئرینیزه قوْناق گلهلی» جۆملهنین مۆرکّب زامان ظرفیدیر.
اؤرنکلر:
- اوْ کیتابی اوْخویالی اۆچ-دؤرد آی اوْلوبدور.
- اۆزونو گؤرهلی جان تاپدیم.
- یاشار اؤزونو بیلدی-بیلهلی اوْ محلّهده یاشاییردیلار.
- آتاسیندان قالمیش ائوی ساتالی ایللر اوْلموشدور.
- سایت اوْ خبری یازالی بیر نئچه ساعات اوْلدو.
- سنی سئوهلی اۇشاق کیمی اوْلموشام.
قایناقلار: معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، تبریز ۱۳۷۹
اینترنت
ائیلملیک باغلامالار: «ـینجا٬ ...»
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
بۇ یازێ بۇنون آچێقلامالارێنداندێر: ائیلملیک باغلامالار
«ـینجا٬ ـینجه٬ ـۇنجا٬ ـۆنجه»
بۇ اکلر ایله دۆزلن ائلیملیک باغلامالار عۆمیتله زامان مضمونونا مالیک اوْلور. آنجاق بو زامان آنلاییشی اؤزلوگونده ایکی شکیلدن بیرینده اوْلور.
۱.مۆعیّن زامان میقدارینی بیلدیریر. اؤرنک: «آنا٬ عسگر گئدن اوْغلو گؤزوندن ایتینجه ائوه دؤنمهدی». بۇنلارین دانماسی دا اوْلار.
۲. زامانین بیر آنینی بیلدیریر؛ یعنی بیرینجی ایش باش وئرن کیمی فوراً بیتیبن ایکینجی ائیلم باشلانیر. اؤرنک: «آنا اوْغلونو گؤرونجه قۇجاقلادی».
بۇنلارلا دۆزلن ائیلملیک باغلامالار دا ساده جۆملهلرده زامان ظرفی اوْلور. اؤرنک: «اوْ سؤزو ائشیدینجه اؤسگوردو». «اوْتوز ایلدن سوْنرا منی گؤرونجه تانیدی».
بۇنلار ساده گئنیش جۆملهده ائیلملیک باغلاما ترکیبی یاراتدیغی کیمی همین جۆملهنین مۆرکّب زامان ظرفی اوْلور. اؤرنک: «گۆنش بیر قاریش اۆفۇقدن اۇجالینجا اوْنا باخدیم» جۆملهسینده «گۆنش بیر قاریش اۆفۇقدن اۇجالینجا» مۆرکّب زامان ظرفیدیر و «نه زاماناچان؟» سوالینا جاواب وئریر.
اؤرنکلر:
«ـینجا٬ ـینجه٬ ـۇنجا٬ ـۆنجه»
بۇ اکلر ایله دۆزلن ائلیملیک باغلامالار عۆمیتله زامان مضمونونا مالیک اوْلور. آنجاق بو زامان آنلاییشی اؤزلوگونده ایکی شکیلدن بیرینده اوْلور.
۱.مۆعیّن زامان میقدارینی بیلدیریر. اؤرنک: «آنا٬ عسگر گئدن اوْغلو گؤزوندن ایتینجه ائوه دؤنمهدی». بۇنلارین دانماسی دا اوْلار.
۲. زامانین بیر آنینی بیلدیریر؛ یعنی بیرینجی ایش باش وئرن کیمی فوراً بیتیبن ایکینجی ائیلم باشلانیر. اؤرنک: «آنا اوْغلونو گؤرونجه قۇجاقلادی».
بۇنلارلا دۆزلن ائیلملیک باغلامالار دا ساده جۆملهلرده زامان ظرفی اوْلور. اؤرنک: «اوْ سؤزو ائشیدینجه اؤسگوردو». «اوْتوز ایلدن سوْنرا منی گؤرونجه تانیدی».
بۇنلار ساده گئنیش جۆملهده ائیلملیک باغلاما ترکیبی یاراتدیغی کیمی همین جۆملهنین مۆرکّب زامان ظرفی اوْلور. اؤرنک: «گۆنش بیر قاریش اۆفۇقدن اۇجالینجا اوْنا باخدیم» جۆملهسینده «گۆنش بیر قاریش اۆفۇقدن اۇجالینجا» مۆرکّب زامان ظرفیدیر و «نه زاماناچان؟» سوالینا جاواب وئریر.
اؤرنکلر:
- سنی گؤرونجه هیجان ساردی...
- اوْیون بیتینجه٬ شاه دا عسگرده عئینی قۇتویا قوْیولار.
- پۇل بیتینجه ائولیلیک ده بیتدی.
- پولیسه راست گلینجه قاچدی.
- سن الیمدن تۇتونجا اۆرگیم تیترهییر.
- سس-صادانی ائشیدینجه ائشیگه چیخدی.
قایناقلار: معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، تبریز ۱۳۷۹
اینترنت
ائیلملیک باغلامالار: «دێقدا٬...»
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
بۇ یازێ بۇنون آچێقلامالارێنداندێر: ائیلملیک باغلامالار
«ـدێقدا٬ ـدیکده٬ ـدۇقدا٬ ـدۆکده»
بۇ شکیلچیلر ایله دۆزلن ائیلملیک باغلامالار اساس ائیلم ایله بیر زاماندا باش وئرن مضمونلو ائیلملیک باغلامالار اوْلور. بۇنلار ساده جۆملهلرده زامان ظرفی اوْلور:
«ـدێقدا٬ ـدیکده٬ ـدۇقدا٬ ـدۆکده»
بۇ شکیلچیلر ایله دۆزلن ائیلملیک باغلامالار اساس ائیلم ایله بیر زاماندا باش وئرن مضمونلو ائیلملیک باغلامالار اوْلور. بۇنلار ساده جۆملهلرده زامان ظرفی اوْلور:
- رییس ایچری گیردیکده هامی آیاغا قالخدی.
- آجی گؤردوکده حیاتا کۆسمهیین.
- ائشیکدن یئمک آلدیقدا دیقّتلی اوْلماغیمیز گرکدیر.
- آلمالاری اۇجوز آلیب خاریجده ساتدیقدا قازانج الده ائدیر.
- سئلدن خبر تۇتدوقدا شهردن کنده گئتدیلر.
- آغاجی سیندیرماق ایستهدیکده الی یارالانیب.
قایناقلار: معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، تبریز ۱۳۷۹
اینترنت
«ایکن»
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
بۇ یازێ بۇنون آچێقلامالارێنداندێر: ائیلملیک باغلامالار
«ایکن»
ایکی جۆملهنی بیر-بیره باغلایان باغلاییجیدیر. دئمک بیر ایش قۇرتولمامیش باشقا بیر ایش باشلانیرسا ایشلنیر:
«ایکن»
ایکی جۆملهنی بیر-بیره باغلایان باغلاییجیدیر. دئمک بیر ایش قۇرتولمامیش باشقا بیر ایش باشلانیرسا ایشلنیر:
- من خیاوانا گئدَرکن علی یوْلا دۆشدو.
- داملارین قارینی آتارکن یئنیدن قار یاغماغا باشلادی.
- اۇشاق مکتبه گئدرکن کۆچهیه دؤندو.
- آیهان بۇردا ایکن اوْنونلا اوْتورمالیییق.
- علی اوستا دیواری چکرکن اوْخویوردو.
- ناهار یئیَرکن دیشی سیندی.
- سن اؤز ایشیوه باخارکن کیم نه دئیهبیلَر؟
- اؤیرتمن گلمهمیشکن٬ سؤزلریمیزی دانیشاق.
- سیز گلمیشکن بیرلیکده ایشلری یوْلا سالاق.
«کن» ایله دۆزَلن ائیلملیک باغلامالار زامان و حال-وضعیت مضمونو یئتیریر.
ساده جۆملهده طرز حرکت ظرفی اوْلور.
قایناقلار: معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، تبریز ۱۳۷۹
تورکجهنی قورویاق٬ بهرام اسدی٬ یاز نشریاتی٬ اورمیه ۱۳۸۵
ائیلملیک باغلامالار: «ـاندا»
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
بۇ یازێ بۇنۇن آچێقلامالارێنداندیر: ائیلملیک باغلامالار
«ـاندا٬ ـَنده /یاندا٬ یَنده/»
اؤرنک:
بۇ شکیلچیلرله یارانان ائیلملیک باغلامالار جۆملهنین اساس ائیلمی باش وئرن زامان آیرێ بیر ایشین باش وئرمهسینی بیلدیریر.
بۇنلار ساده جۆملهده زامان ظرفی یوْخسا طرز حرکت ظرفلیگی اوْلور. اؤرنک: «اوْیاناندا تیترهدی.» «بۇ سؤزو ائشیدَنده آیاغا قالخدێ».
بۇنلار ساده جۆملهنین همجنیس عۆضوو اوْلا بیلرلر. اؤرنک: «گۆنده باغا گئدَنده٬ اوْرادان قایێداندا چؤلون گؤزللیکلرینه باخێرام.» «آرخاداشلارێنێ گؤرَنده٬ اوْنلاردان آیرێلاندا اۆزو گۆلوردو.»
بۇ ائیلملیک باغلامالار ساده گئنیش جۆملهلرده ائیلملیک باغلاما ترکیبی یارادیب جۆملهنین مۆرکّب زامان ظرفلیکلری اوْلور. اؤرنک: «یازدا اێلدێرێم شاخاندا٬ یاغێش یاغاندا٬ یئر-گؤی سسلنَنده رۇحوم دیریلر.» «قێشدا قار یاغاندا٬ هر یئر بۇز باغلایاندا قۇشلار یۇوالارێندان چێخمازلار.»
بۇ ائیلملیک باغلامالارێن دا شخصی-زامانێ اوْلمایێب جۆملهنین اساس ائیلمیندن بَللَنیر.
اؤرنک:
«ـاندا٬ ـَنده /یاندا٬ یَنده/»
اؤرنک:
- گلَنده منه خبر وئرین.
- حیدربابا اێلدێرێملار شاخاندا٬ سئللر سۇلار شاققێلدایێب آخاندا٬ ...
بۇ شکیلچیلرله یارانان ائیلملیک باغلامالار جۆملهنین اساس ائیلمی باش وئرن زامان آیرێ بیر ایشین باش وئرمهسینی بیلدیریر.
بۇنلار ساده جۆملهده زامان ظرفی یوْخسا طرز حرکت ظرفلیگی اوْلور. اؤرنک: «اوْیاناندا تیترهدی.» «بۇ سؤزو ائشیدَنده آیاغا قالخدێ».
بۇنلار ساده جۆملهنین همجنیس عۆضوو اوْلا بیلرلر. اؤرنک: «گۆنده باغا گئدَنده٬ اوْرادان قایێداندا چؤلون گؤزللیکلرینه باخێرام.» «آرخاداشلارێنێ گؤرَنده٬ اوْنلاردان آیرێلاندا اۆزو گۆلوردو.»
بۇ ائیلملیک باغلامالار ساده گئنیش جۆملهلرده ائیلملیک باغلاما ترکیبی یارادیب جۆملهنین مۆرکّب زامان ظرفلیکلری اوْلور. اؤرنک: «یازدا اێلدێرێم شاخاندا٬ یاغێش یاغاندا٬ یئر-گؤی سسلنَنده رۇحوم دیریلر.» «قێشدا قار یاغاندا٬ هر یئر بۇز باغلایاندا قۇشلار یۇوالارێندان چێخمازلار.»
بۇ ائیلملیک باغلامالارێن دا شخصی-زامانێ اوْلمایێب جۆملهنین اساس ائیلمیندن بَللَنیر.
اؤرنک:
- چێخاندا قاپێنێ اؤرتَرَم.
- چێخاندا قاپێنێ اؤرترسن.
- چێخاندا قاپێنێ اؤرتر.
- چێخاندا قاپێنێ اؤرتریک.
- چێخاندا قاپێنێ اؤرترسینیز.
- چێخاندا قاپێنێ اؤرترلر.
قایناق: معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، تبریز ۱۳۷۹
ائیلملیک باغلامالار: «ـیب»
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
بۇ یازێ بۇنون آچێقلامالارێنداندێر: ائیلملیک باغلامالار
«ـێب ıb, ـیب ib, ـۇب ub, -ۆب üb»
اؤرنک: پایلایێب٬ بیلیب٬ قوْرویوب٬ گؤروب. (بۇنلارێ نقلی کئچمیش زامانلا یانلێش تۇتمایێن.)
بۇ اکلر ایله ائیلملرین هم دوْغرولاماسێ٬ هم ده دانماسێندان ائیلملیک باغلامار دۆزلر. اساساً حالت٬ وضعیت٬ حرکت طرزی٬ قیسماً سبب و زامان مضمونلارێنێ ایفاده ائدر. بۇ ائیلملیک باغلامالار چوْخ قدیم تاریخه مالیک اوْلوب اوّلدن دانێشێقدا دا٬ ادبی دیلیمیزده ده «ـێبانێ/ ـیبنی» و «ـێبان/ ـیبن» شکیللرینده ایشلنمیشدیر.
اؤرنک: گؤروشوبن ائیلهمهدیک خوْش صفا. /واقف/. ائی جیگر زخمی٬ آغێز آچما خدنگین گؤروبن. /فضولی/. یانێنا گلوبنی روانێ. /ختایی/.
«ـێبان(ـێ)/ ـیبن(ـی)» تقریباً «و» یئرینه ایشلنه بیلر. اؤرنک: گئدیبن آلدێم٬ آلێبان گلدیم (گئدیب و آلدێم٬ آلێب و گلدێم).
«ـێبدا٬ ـیبده٬ ـۇبدا٬ ـۆبده»: «ـیبن٬ ـێبان» تکین «و» معناسێ وئره بیلر. اؤرنک: «گئدیبده بساطلارێنێ پوْزودوم» (گئدیب و بساطلارێنێ پوْزودوم). باخێبدا گؤزل بیر منظره گؤردوم (باخێب و گؤزل بیر منظره گؤردوم).
بۇ ائیلملیک باغلامالار ساده جۆملهنین باغێملی همجینس خبری اوْلور. اؤرنک: «آتام بازاردان گلیب٬ پالتارلارێنێ دگیشیب٬ یئرینده اوْتوروب چای ایستهدی.»
بۇنلار ساده جۆملهنین ظرفی ده اوْلور. اؤرنک: ایشلریمی قۇرتارێب گلرم. /زامان ظرفی/.
بۇنلار اؤزلریندن سوْنرا گلن اساس ائیلم ایله بیرلیکده مۆرکّب خبر اوْلور. اؤرنک: «قێش فصلی گلیب چاتدێ. اوْنا اۆز تۇتوب دئدی. ال آتێب یازدێ...»
بۇنلارێ اینکار شکلینده ده ایشلتمک اوْلار. اؤرنک: «اوْ ایشینی قۇرتارمایێب قوْیوب گئتدی.»
«ـێب ıb, ـیب ib, ـۇب ub, -ۆب üb»
اؤرنک: پایلایێب٬ بیلیب٬ قوْرویوب٬ گؤروب. (بۇنلارێ نقلی کئچمیش زامانلا یانلێش تۇتمایێن.)
بۇ اکلر ایله ائیلملرین هم دوْغرولاماسێ٬ هم ده دانماسێندان ائیلملیک باغلامار دۆزلر. اساساً حالت٬ وضعیت٬ حرکت طرزی٬ قیسماً سبب و زامان مضمونلارێنێ ایفاده ائدر. بۇ ائیلملیک باغلامالار چوْخ قدیم تاریخه مالیک اوْلوب اوّلدن دانێشێقدا دا٬ ادبی دیلیمیزده ده «ـێبانێ/ ـیبنی» و «ـێبان/ ـیبن» شکیللرینده ایشلنمیشدیر.
اؤرنک: گؤروشوبن ائیلهمهدیک خوْش صفا. /واقف/. ائی جیگر زخمی٬ آغێز آچما خدنگین گؤروبن. /فضولی/. یانێنا گلوبنی روانێ. /ختایی/.
«ـێبان(ـێ)/ ـیبن(ـی)» تقریباً «و» یئرینه ایشلنه بیلر. اؤرنک: گئدیبن آلدێم٬ آلێبان گلدیم (گئدیب و آلدێم٬ آلێب و گلدێم).
«ـێبدا٬ ـیبده٬ ـۇبدا٬ ـۆبده»: «ـیبن٬ ـێبان» تکین «و» معناسێ وئره بیلر. اؤرنک: «گئدیبده بساطلارێنێ پوْزودوم» (گئدیب و بساطلارێنێ پوْزودوم). باخێبدا گؤزل بیر منظره گؤردوم (باخێب و گؤزل بیر منظره گؤردوم).
بۇ ائیلملیک باغلامالار ساده جۆملهنین باغێملی همجینس خبری اوْلور. اؤرنک: «آتام بازاردان گلیب٬ پالتارلارێنێ دگیشیب٬ یئرینده اوْتوروب چای ایستهدی.»
بۇنلار ساده جۆملهنین ظرفی ده اوْلور. اؤرنک: ایشلریمی قۇرتارێب گلرم. /زامان ظرفی/.
بۇنلار اؤزلریندن سوْنرا گلن اساس ائیلم ایله بیرلیکده مۆرکّب خبر اوْلور. اؤرنک: «قێش فصلی گلیب چاتدێ. اوْنا اۆز تۇتوب دئدی. ال آتێب یازدێ...»
بۇنلارێ اینکار شکلینده ده ایشلتمک اوْلار. اؤرنک: «اوْ ایشینی قۇرتارمایێب قوْیوب گئتدی.»
قایناقلار: معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، تبریز ۱۳۷۹
تورکجهنی قورویاق٬ بهرام اسدی٬ یاز نشریاتی٬ اورمیه ۱۳۸۵
تورکجهنی قورویاق٬ بهرام اسدی٬ یاز نشریاتی٬ اورمیه ۱۳۸۵
سون درس: ظرف
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
جۆملهلر ایچیندهکی ایشین نئجه ایجرا اوْلونماسێنێ٬ ایجرا اوْلوندوغو زامانی٬ یئری٬ سببی٬ ... بیلدیرن سؤزلره ظرف دئییلیر.
۱) حرکت طرزی ظرفلری: بۇ ظرفلر «نئجه؟٬ نهجۆر؟٬ نه حالدا؟»یا جاواب وئرن ظرفلردیر.
۱) حرکت طرزی ظرفلری: بۇ ظرفلر «نئجه؟٬ نهجۆر؟٬ نه حالدا؟»یا جاواب وئرن ظرفلردیر.
- ساده ظرفلر: دۆز٬ تئز٬ دیک٬ یاواش٬ ...
- دۆزلتمه ظرفلر: برکدن٬ ترسینه٬ شیدّتله٬ ایگیدجهسینه٬ یاواشجا٬ دانێشماز٬ ...
- مۆرکّب ظرفلر: دالبادال٬ بیردن-بیره٬ ال-اله٬ ...
۲) زامان ظرفلری:
- ساده ظرفلر: دۆنن٬ ایندی٬ ...
- دۆزلتمه ظرفلر: هلهلیک٬ اؤنجه٬ آخشامدان٬ ...
- مۆرکّب ظرفلر: تئز-تئز٬ اوْ گۆن٬ آخشام باشێ، ...
۳) یئر ظرفلری:
- ساده ظرفلر: آرخا٬ یان٬ ...
- دۆزلتمه ظرفلر: یاخێنلێقدا٬ اوْرتالێغا٬ ...
- مۆرکّب ظرفلر: اوْردا٬ بۇردا٬ بۇ ائوده٬ هر یاندان٬ بیر یاندا٬ ...
۴) مقیدار ظرفلری:
- ساده ظرفلر: آز٬ چوْخ٬ ...
- دۆزلتمه ظرفلر: بۆتونلوکله٬ دفعهلرله٬ آرشێنجا٬ آزدان٬ ...
- مۆرکّب ظرفلر: آز-آز٬ بیر-بیر٬ بیر آغێز٬ ...
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
اوتوزدؤردونجو درس: ائیلملیک باغلامالار
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
۱) ـێب٬ ـیب٬ ـۇب٬ ـۆب (یێب٬ ییب٬ یۇب٬ یۆب): اوْ کیشی قۇرتارمایێب قوْیوب گئتدی.
۲) ـاندا٬ ـَنده: من گئدنده سلهنی آپارارام.
۳) ـارکن٬ ـَرکن [اصلینده آد + ایکن] (یارکن٬ یَرکن٬ ـێرکن٬ ـیرکن٬ ـۇرکن٬ ـۆرکن٬ یێرکن٬ ییرکن٬ یۇرکن٬ یۆرکن٬ مێشکن٬ میشکن٬ مۇشکن٬ مۆشکن): گئجه یاتماغا حاضێرلاشارکن گؤی قۇرولدادێ.
۴) ـدێقدا٬ ـدیکده٬ ـدۇقدا٬ ـدۆکده: رییس ایچری گیردیکده هامێ آیاغا قالخدێ.
۵) ـێنجا٬ ـینجه٬ ـۇنجا٬ ـۆنجه (یێنجا٬ یینجه٬ یۇنجا٬ یۆنجه): آنا٬ عسگر گئدن اوْغلو گؤزدن ایتینجه ائوه سارێ دؤنمهدی.
۶) ـالێ، ـهلی (یالێ، یهلی): سیزین یئرینیزه قوْناق گلهلی٬ حالێم دۆزلیبدیر.
۷) ـمادان٬ ـمهدن: چالمادان اوْینایێر.
۸) ـمێش٬ ـمیش٬ ـمۇش٬ ـمۆش: اؤیرتمن (مۆعلّیم) درسی قۇرتارمامێش زنگ چالێندێ.
[بۇ درسی چوْخ اؤنملی اوْلدوغونا گؤره٬ سوْنرالار داها آرتێق آچێقلایاجاغێق.]
۲) ـاندا٬ ـَنده: من گئدنده سلهنی آپارارام.
۳) ـارکن٬ ـَرکن [اصلینده آد + ایکن] (یارکن٬ یَرکن٬ ـێرکن٬ ـیرکن٬ ـۇرکن٬ ـۆرکن٬ یێرکن٬ ییرکن٬ یۇرکن٬ یۆرکن٬ مێشکن٬ میشکن٬ مۇشکن٬ مۆشکن): گئجه یاتماغا حاضێرلاشارکن گؤی قۇرولدادێ.
۴) ـدێقدا٬ ـدیکده٬ ـدۇقدا٬ ـدۆکده: رییس ایچری گیردیکده هامێ آیاغا قالخدێ.
۵) ـێنجا٬ ـینجه٬ ـۇنجا٬ ـۆنجه (یێنجا٬ یینجه٬ یۇنجا٬ یۆنجه): آنا٬ عسگر گئدن اوْغلو گؤزدن ایتینجه ائوه سارێ دؤنمهدی.
۶) ـالێ، ـهلی (یالێ، یهلی): سیزین یئرینیزه قوْناق گلهلی٬ حالێم دۆزلیبدیر.
۷) ـمادان٬ ـمهدن: چالمادان اوْینایێر.
۸) ـمێش٬ ـمیش٬ ـمۇش٬ ـمۆش: اؤیرتمن (مۆعلّیم) درسی قۇرتارمامێش زنگ چالێندێ.
[بۇ درسی چوْخ اؤنملی اوْلدوغونا گؤره٬ سوْنرالار داها آرتێق آچێقلایاجاغێق.]
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
