ییرمی‌بئشینجی درس: ائیلم
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
ایش، دوُروم و حرکت بیلدیرن سؤزلره، ائیلم (فعل) دئییلیر. تۆرکجه دیلی، ائیلم باخێمێندان، دۆنیانێن ان گؤرکملی دیللریندن‌دیر.
ائیلملرین قوُرولوشجا نوعلارێ:
1) ساده ائیلملر Sadə eyləmlər: بیر کؤکدن عیبارت اولان و بیر حرفی دگیشدیکده، آنلامێ ایتن یوخسا دگیشن ائیلملره دئییلیر. اؤرنک: گل، گئت، توُت، قال.
2) دۆزلتمه ائیلملر Düzəltmə eyləmlər: چئشیدلی سؤزلره مۆعیّن اکلر آرتێرماق‌لا دۆزلن ائیلملره دئییلیر. بوُ ائیلملری یارادان اکلر بوُنلاردێر:
ii. اول، ائت، ائیله: حاضیر اول، امر ائت، ردّ ائیله.
iii. بیل: یازا بیلدیم، گئده بیلَرمیشَم.
iv. آد + ائیلم:
ائیلملرین قوُرولوشجا نوعلارێ:
1) ساده ائیلملر Sadə eyləmlər: بیر کؤکدن عیبارت اولان و بیر حرفی دگیشدیکده، آنلامێ ایتن یوخسا دگیشن ائیلملره دئییلیر. اؤرنک: گل، گئت، توُت، قال.
2) دۆزلتمه ائیلملر Düzəltmə eyləmlər: چئشیدلی سؤزلره مۆعیّن اکلر آرتێرماق‌لا دۆزلن ائیلملره دئییلیر. بوُ ائیلملری یارادان اکلر بوُنلاردێر:
- لا، له: قارالا، ایشله، دوُزلا، جۆتله، ایکیله، یارێلا.
- لش، لاش [اصلینده «لا، له + ش (قارشێلێق علامتی)»دیر]: آیاقلاش، بیرلش، شیرینلش، سؤزلش.
- لان، لن [اصلینده «لا، له + ش (قارشێلێق علامتی)»دیر]: یوللان، گۆجلن، ائولن، سۆسلن، خوُمارلان، دیللن.
- آل، ال، ل: بوشال، دۆزل، چوخال، سارال، دینجل، دوُرول.
- آر، ار: یاشار، گؤیَر، قێزار.
- آ، ا: یاشا، اله، بوشا، دیله.
- اێ، ای، اوُ، اۆ: آجێ، برکی، توُرشو، تنگی.
- وار: سووار.
- سا: سوُسا.
- ایمسه، اۆمسه: منیمسه، غریبسه، گۆلومسه، اؤزومسه.
- اێلدا، ایلده، اوُلدا، اۆلده: پێچێلدا، جینگیلده، خورولدا، جۆرولده.
- اێق، اێخ، ایک، اوُق، اوُخ: دارێخ، گئجیک، یولوخ، کارێخ.
3) مۆرکّب ائیلملر Mürəkkəb eykəmlər: بیر آدلا بیر ائیلمدن یارانان ائیلملره دئییلیر. تۆرکجه‌میزده دؤرد جۆره مۆرکب ائیلم واردێر:
i. ایدی، ایمیش (دی، میش): یازمیش اێدێم، گلمیش ایمیش، گله‌سی ایدی، گئتمیشدی.ii. اول، ائت، ائیله: حاضیر اول، امر ائت، ردّ ائیله.
iii. بیل: یازا بیلدیم، گئده بیلَرمیشَم.
iv. آد + ائیلم:
- آدلێق حالدا اولان آدلار ایله دۆزلنلر: ال چک، گؤز قوی، باش ووُر، قوُلاق آس.
یؤنلوک حالدا اولان آدلار ایله دۆزلنلر: باشا دۆش، اله سال، دیله دۆش، باشا گل.
چێخێشلێق حالدا اولان آدلاردان دۆزلنلر: یولدان آز، الدن سال، گؤزدن دۆش، باشدان سوو.
یئرلیک حالدا اولان آدلاردان دوزلنلر: گؤزده-قوُلاقدا اول، آرخادا سۆرون.
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
