اونبئشینجی درس: آد
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
شئیلر و کیمسهلرین آدێنێ بیلدیرَن سؤزلره، «آد İsimAd» دئییلیر. آدلار "کیم؟ نه؟ هارا؟" سواللارێندان بیرینه جاواب وئریر. اؤرنک: کیم؟ دوکانچێ، قوناق/ نه؟ کپهنک، یاغ/ هارا؟ سوُلدوز، باغ
1) اؤزل (خۆصوصی Xüsusi) آدلار Özəl Adlar: وارلێغێ تک اولان شئیلری بیلدیرن سؤزلره دئییلیر. اؤرنک: ساوالان Savalan، تومروسآنا Tumrus Ana، آلتای Altay
2) گئنَل (عۆمومی Ümumi) آدلار Genəl Adlar: جینسیبیر شئیلرین عۆمومی آدێ اولان سؤزلره دئییلیر. اؤرنک: آغاج Ağac، چیچک Çiçək، کیتاب Kitab
3) مۆجرّد آدلار Mücərrəd Adlar: مادّه خاریجینده اولان و اللنمهیَن شئیلرین آدێنا دئییلیر. اؤرنک: یاخشێلێق Yaxşılıq، قوچاقلێق Qoçaqlıq، عاغێل Ağıl
4) مۆجرّد اولمایان آدلار Mücərrəd olmayan Adlar: جانلێلار و جانسێزلارێن آدێنا دئییلیر: سوُ Su، قوُش Quş، بوُلاق Bulaq
5) تکلیک آدلار Təklik Adlar: آدلارێن چوخو، سونوندا توپلو(جمع) علامتی اولمایاندا، تک بیر شئیی بیلدیریر. بئله آدلارا، تکلیک آدلار دئییلیر. اؤرنک: ائو Ev، چانتا Çanta، قایێش Qayış، بوُداق Budaq
6) چوخلوق آدلار Çoxluq Adlar: سونوندا توپلو علامتی اولمایاندا دا چوخلوغو بیلدیرَن آدلارا دئییلیر. اؤرنک: ائل El، طایفا Tayfa، اولوس Ulus، سۆرو Sürü، ناخێر Naxır، اێلخێ İlxı
7) آدلارێن توپلوسو Adların Toplusu: آزربایجان تۆرکجهسینده آدلارێن جمع علامتی، ایکیچئشیدلی «لار lar، لر lər»دن عیبارتدیر. آدێن سون سسلیسی قالێن اولسا «لار lar»، اینجه اولسا «لر lər»دن یارارلانارلار(قوللانارلار). اؤرنک: چای ---> چایلار Çaylar، ائل ---> ائللر Ellər، آرپا ---> آرپالار Arpalar، گمی ---> گمیلر Gəmilər
1) اؤزل (خۆصوصی Xüsusi) آدلار Özəl Adlar: وارلێغێ تک اولان شئیلری بیلدیرن سؤزلره دئییلیر. اؤرنک: ساوالان Savalan، تومروسآنا Tumrus Ana، آلتای Altay
2) گئنَل (عۆمومی Ümumi) آدلار Genəl Adlar: جینسیبیر شئیلرین عۆمومی آدێ اولان سؤزلره دئییلیر. اؤرنک: آغاج Ağac، چیچک Çiçək، کیتاب Kitab
3) مۆجرّد آدلار Mücərrəd Adlar: مادّه خاریجینده اولان و اللنمهیَن شئیلرین آدێنا دئییلیر. اؤرنک: یاخشێلێق Yaxşılıq، قوچاقلێق Qoçaqlıq، عاغێل Ağıl
4) مۆجرّد اولمایان آدلار Mücərrəd olmayan Adlar: جانلێلار و جانسێزلارێن آدێنا دئییلیر: سوُ Su، قوُش Quş، بوُلاق Bulaq
5) تکلیک آدلار Təklik Adlar: آدلارێن چوخو، سونوندا توپلو(جمع) علامتی اولمایاندا، تک بیر شئیی بیلدیریر. بئله آدلارا، تکلیک آدلار دئییلیر. اؤرنک: ائو Ev، چانتا Çanta، قایێش Qayış، بوُداق Budaq
6) چوخلوق آدلار Çoxluq Adlar: سونوندا توپلو علامتی اولمایاندا دا چوخلوغو بیلدیرَن آدلارا دئییلیر. اؤرنک: ائل El، طایفا Tayfa، اولوس Ulus، سۆرو Sürü، ناخێر Naxır، اێلخێ İlxı
7) آدلارێن توپلوسو Adların Toplusu: آزربایجان تۆرکجهسینده آدلارێن جمع علامتی، ایکیچئشیدلی «لار lar، لر lər»دن عیبارتدیر. آدێن سون سسلیسی قالێن اولسا «لار lar»، اینجه اولسا «لر lər»دن یارارلانارلار(قوللانارلار). اؤرنک: چای ---> چایلار Çaylar، ائل ---> ائللر Ellər، آرپا ---> آرپالار Arpalar، گمی ---> گمیلر Gəmilər
قایناقلار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، 1379اوندؤردونجو درس: دانیشیق بؤلوملری
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
هر دیلین سؤزلری چئشیدلی(مۆختلیف) بؤلوملره بؤلونور. اونلارا «نیطق بؤلوملری Nitq Bölümləri» دئییلیر.
آزربایجان تۆرکجهسینده اون جۆر دانێشێق بؤلومو واردێر. بونلاردان بعضیسینین متندن ائشیکده، مۆستقیل آنلامێ اولور. بونلارا اساس نیطق بؤلوملری دئییلیر. تۆرکجهده یئددی جۆر اساس نیطق بؤلومو واردێر:
[سونرالار بوُنلارێ تکبهتک آچێقلایاجاغێق.]
آزربایجان تۆرکجهسینده اون جۆر دانێشێق بؤلومو واردێر. بونلاردان بعضیسینین متندن ائشیکده، مۆستقیل آنلامێ اولور. بونلارا اساس نیطق بؤلوملری دئییلیر. تۆرکجهده یئددی جۆر اساس نیطق بؤلومو واردێر:
- 1) آد(ایسم) İsim: آنا، بیلگی، خیال، ...
- 2) صیفت Sifət: آغ، بؤیوک، برک، یاخشێ، ...
- 3) سای Say: ایکی، قێرخ، آلتمێش، ...
- 4) عوضلیک(ضمیر) Əvəzlik: سن، بیز، ...
- 5) ائیلَم(فعل) Eyləm: بگندیم، آپارێرسان، ...
- 6) ظرف(قئید) Zərf: یاواش، جَلد، دیقّت ایله، ...
- 7) نیدا Nida: آی!، هورا!، ...
- 1) قوشما Qoşma: سارێ، -دک، کیمی، گؤره، ...
- 2) باغلایێجێ Bağlayıcı: هم، دا، و، یوخسا، آنجاق، ...
- 3) ادات Ədat: کی، -می، بس، باری ...
[سونرالار بوُنلارێ تکبهتک آچێقلایاجاغێق.]
قایناقلار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، 1379اوناوچونجو درس: اکلرین یازیلیشی
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
1. کلمهلرین سون سسلیسینین آنجاق قالێن ویا اینجهلیگینه باغلێ اولان شکیلچیلر، ایکی شکیللی اولور. بئله شکیلچیلرین قالێنلارێندا «ا a» اینجهلرینده ایسه «ه ə» سسلیسی ایشلَنیر. اؤرنک:
2. کلمهنین سون سسلیسینین قالێن ویا اینجهلیگی، هابئله دوداقلانان ویا دوداقلانمایان اولماسێنا باغلێ اولان شکیلچیلر دؤردچئشیدلی اولور. بئله اکلرین قالێنلارێندا، سسلی اوُیغونلوغو قانونونا گؤره «ێ ı» یوخسا «وُ u»، اینجهلرینده ایسه «ی i» یوخسا «ۆ ü» ایشلَنیر. اؤرنک:
- قالێن سؤزدگیشدیریجی اکلر: لار lar---> قاپێلار Qapılar، دا da---> اوخولدا Oxulda، دان dan---> اوزاقدان Uzaqdan
- اینجه سؤزدگیشدیریجی اکلر: لر lər---> ائولر Evlər، ده ---> گۆنده Gündə، دن ---> چیچکدن Çiçəkdən
- قالێن سؤزدۆزَلدیجی اکلر: ما ma---> توولاما Tovlama، ان an---> آلێشان Alışan
- اینجه سؤزدوزَلدیجی اکلر: مه mə---> دۆزمه Düzmə، _َن ən---> سئوینَن Sevinən
2. کلمهنین سون سسلیسینین قالێن ویا اینجهلیگی، هابئله دوداقلانان ویا دوداقلانمایان اولماسێنا باغلێ اولان شکیلچیلر دؤردچئشیدلی اولور. بئله اکلرین قالێنلارێندا، سسلی اوُیغونلوغو قانونونا گؤره «ێ ı» یوخسا «وُ u»، اینجهلرینده ایسه «ی i» یوخسا «ۆ ü» ایشلَنیر. اؤرنک:
- قالێن سؤزدگیشدیریجی اکلر: ێ ı---> قارپێزێ Qarpızı، ێن ın---> پالتارێن Paltarın، وُ u---> اودو Odu، وُن un---> یولون Yolun
- اینجه سؤزدگیشدیریجی اکلر: ی i---> ائلی Eli، ین in---> ایشین İşin، ۆ ü---> گؤلو Gülü، ۆن ün---> سؤزون Sözün
- قالێن سؤزدۆزَلدیجی اکلر: لێق lıq---> آنالێق Analıq، سێز sız---> عایێبسێز Ayıbsız، لوُق luq---> قونشولوق Qonşuluq، سوُز suz---> اودونسوز Odunsuz
- اینجه سؤزدوزَلدیجی اکلر: لیک lik---> کؤلگهلیک Kölgəlik، سیز siz---> دَیَرسیز Dəyərsiz، لۆک lük---> گؤزلوک Gözlük، سۆز süz---> گۆلسوز Gülsüz
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
اونایکینجی درس: اکلرین نوعلاری
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
آزربایجان تۆرکجهسینده شکیلچیلر گؤرَولرینه(وظیفهلرینه) گؤره ایکی یئره بؤلونور:
1) سؤزدۆزلدیجی اکلر: بعضی شکیلچیلر، سؤزه آرتێرێلاندا، او سؤزون آنلامێنێ(معناسێنێ) دییشیب تازا-آنلاملێ سؤز یارادار. بئله اکلره، سؤزدۆزلدیجی اکلر دئییلیر.
اؤرنک:
اؤرنک:
1) سؤزدۆزلدیجی اکلر: بعضی شکیلچیلر، سؤزه آرتێرێلاندا، او سؤزون آنلامێنێ(معناسێنێ) دییشیب تازا-آنلاملێ سؤز یارادار. بئله اکلره، سؤزدۆزلدیجی اکلر دئییلیر.
اؤرنک:
- چی/ چێ çi çı: باشماقچێ Başmaqçı
- سیز/ سێز/ سۆز/ سوُز siz sız süz suz: سوسوز Susuz
- لی/ لێ/ لۆ/ لوُ li lı lü lu: یئمهلی Yeməli
- لیک/ لێق/ لۆک/ لوُق lik lıq lük luq: آغالێق Ağalıq
اؤرنک:
- ده/ دا: قارداشێ "کۆچهده" اوینایێر Qardaşı "küçədə" oynayır. هئچ بیر "آغاجدا" پارپاق قالمایێبدێر .Heç bir "ağacda" yarpaq qalmayıbdır
- دن/ دان: آتا "ائودن" ائشیگه چێخدێ Ata "evdən" eşiyə çıxdı. قاپاقسێز "قابلامادان" بوُغ قالخێر .Qapaqsız "qablamadan" buğ qalxır
- ه/ ا: بوگۆن "بازارا" گئتمهیهجک Bugün "bazara" getməyəcək. آرخاداشێم "داغا" چێخماغێ چوخ سئویر .Arxadaşım "dağa" çıxmağı çox sevir
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
اونبیرینجی درس: مورکب سؤزلر و اونلارین یازیلیشی
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
مۆرکّب سؤزلر، آشاغێداکێ قایدالار ایلهن یارانێر:
1) ایکی و هردن اۆچ ساده کلمهنین بیرلَشمهسیندن. اؤرنک: قاراقاش Qaraqaş، ال-اۆز-یوُیان Əl-üz-yuyan، آغساققال Ağsaqqal، اوُزونبوُرون Uzunburun
2) یاخێنآنلاملێ(یاخێنمعنالێ) ایکی کلمهنین بیرلشمهسیندن. اؤرنک: ائو-ائشیک Ev-eşik، ال-آیاق Əl-ayaq، دام-داش Dam-daş، یورغان-دؤشک Yorğan-döşək، چال-چاغێر Çal-çağır، قاب-قاشێق Qab-qaşıq
3) عئینی کلمهلرین تکرارێ ایلهن. اؤرنک: بیله-بیله Bilə-bilə، باش-باشا Baş-başa، یازهایاز Yazhayaz، اۆزبهاۆز Üzbəüz
4) ضیدّآنلاملێ کلمهلرین بیرلشمهسیندن. اؤرنک: داغ-دره Dağ-dərə، یئر-گؤی Yer-göy، گئجه-گۆندوز Gecə-gündüz، گلن-گئدن Gələn-gedən، آل-وئر Al-ver، یاش-قوُرو Yaş-quru
1) ایکی و هردن اۆچ ساده کلمهنین بیرلَشمهسیندن. اؤرنک: قاراقاش Qaraqaş، ال-اۆز-یوُیان Əl-üz-yuyan، آغساققال Ağsaqqal، اوُزونبوُرون Uzunburun
2) یاخێنآنلاملێ(یاخێنمعنالێ) ایکی کلمهنین بیرلشمهسیندن. اؤرنک: ائو-ائشیک Ev-eşik، ال-آیاق Əl-ayaq، دام-داش Dam-daş، یورغان-دؤشک Yorğan-döşək، چال-چاغێر Çal-çağır، قاب-قاشێق Qab-qaşıq
3) عئینی کلمهلرین تکرارێ ایلهن. اؤرنک: بیله-بیله Bilə-bilə، باش-باشا Baş-başa، یازهایاز Yazhayaz، اۆزبهاۆز Üzbəüz
4) ضیدّآنلاملێ کلمهلرین بیرلشمهسیندن. اؤرنک: داغ-دره Dağ-dərə، یئر-گؤی Yer-göy، گئجه-گۆندوز Gecə-gündüz، گلن-گئدن Gələn-gedən، آل-وئر Al-ver، یاش-قوُرو Yaş-quru
قایناقلار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، 1379اونونجو درس: دوزلتمه سؤزلر و سؤزدوزلدیجی شکیلچیلر
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
تازا کلمه دۆزَلتمَک اۆچون، کؤکلره آرتێرێلان شکیلچیلره، "سؤزدۆزَلدیجی شکیلچیلر" دئییلیر.
اؤرنَک:
-دۆزلتمه سؤزلره یئنه سؤزدۆزلدیجی اکلر آرتێرماق ایلهن، تازا سؤزلر دۆزلتمک اولار:
چؤرکچی+لیک= چؤرکچیلیک Çörəkçi+lik= Çörəkçilik، باشقان+سێز= باشقانسێز Başqan+sız= Başqansız
اؤرنَک:
- باشچێ Başçı
- باشقان Başqan
- باشلێ Başlı
- باشلێق Başlıq
-دۆزلتمه سؤزلره یئنه سؤزدۆزلدیجی اکلر آرتێرماق ایلهن، تازا سؤزلر دۆزلتمک اولار:
چؤرکچی+لیک= چؤرکچیلیک Çörəkçi+lik= Çörəkçilik، باشقان+سێز= باشقانسێز Başqan+sız= Başqansız
قایناقلار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، 1379دوققوزونجو درس: کلمهلرین قورولوشو
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
سؤزجوکلر(کلمهلر) قوُرولوشونا گؤره اۆچ جۆر اولور:
- کلمهنین دَییشیلمهیَن مۆستقیل آنلامێ اولان بؤلومونه، «کؤک Kök» دئییلیر. اؤرنک: دمیرچیخانا Dəmirçixana، آتلێ Atlı
- کلمهنین دگیشیلَن مۆستقیل ایشلنمهیَن بؤلومونه، «شکیلچی Şəkilçi» ویا «اک Ək» دئییلیر. اؤرنک: قازانچا Qazança، گلیش Gəliş
- ساده کلمهلر: همیشه ثابیت قالێب، تکلیکده آنلامێ(معناسێ) اولان، بیر حرفی دۆشسه آنلامێنێ ایتیرَن کلمهلره، ساده کلمهلر دئییلیر.
- دوزلَتمه کلمهلر: بیر ساده کلمه و سؤز(کلمه)دۆزَلدن شکیلچی(اک)دن عیبارت اولان کلمهلره، دوزَلتمه کلمهلر دئییلیر.
- مۆرکّب کلمهلر: ایکی ویا نئچه کؤکدن دوزَلَن کلمهلره، مۆرکّب کلمهلر دئییلیر.
- کلمهنین دَییشیلمهیَن مۆستقیل آنلامێ اولان بؤلومونه، «کؤک Kök» دئییلیر. اؤرنک: دمیرچیخانا Dəmirçixana، آتلێ Atlı
- کلمهنین دگیشیلَن مۆستقیل ایشلنمهیَن بؤلومونه، «شکیلچی Şəkilçi» ویا «اک Ək» دئییلیر. اؤرنک: قازانچا Qazança، گلیش Gəliş
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
سککیزینجی درس: سؤزلرین سون حرفی
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
آزربایجان تۆرکجهسینین سؤزلری ائشیدیلدیگی کیمی یازێلێر (فونئتیکدیر).
- آخێرێ «ق Q» یا «غ Ğ» ویا «خ X» تلفّۆظ اولان سؤزلر، اگر تکهئجالی اولسالار، «غ Ğ» یا «خ X» و اگر ایکی هئجالی ویا چوخهئجالی اولسالار، «ق Q» شکلینده یازێلێر. اؤرنک: چوخ Çox، یاغ Yağ، باخ Bax، زێغ Zığ، توخ Tox /// اوُشاق Uşaq، قاچماق Qaçmaq، قێشلاق Qışlaq، پارلاق Parlaq.
- قالێن سسلی آناسؤزلر(مصدرلر) «ق Q»، اینجه سسلیلر ده «ک K» ایلهن بیتَر. اؤرنک: یازماق Yazmaq، اولماق Olmaq، یئمَک Yemək، سؤنمک Sönmək.
- سؤزلرین آخێرێنداکێ «ق Q» حرفی، ایکی سسلی آراسێنا دۆشسه، «غ Ğ» حرفینه چئوریلَر. اؤرنک: باشماق+ێم= باشماغێم Başmaq+ım=Başmağım
- ایکی ویا چوخ هئجالی سؤزلرین سونونداکێ «ت T» حرفی، ایکی سسلی آراسێنا دۆشَنده، «د D» حرفینه چئوریلیر. اؤرنک: اوُنوُت+وُر= اونودور Unut+ur= Unudur، قاچێرت+ێر= قاچێردێر Qaçırt+ır= Qaçırdır
- سؤزلرین سونونداکێ «ک K» حرفی، ایکی سسلی آراسێنا دۆشنده، «گ G» ویا «ی Y» حرفینه چئوریلیر. اؤرنک: چؤرَک+ین= چؤرَگین(چؤرَیین) Çörək+in= Çörəgin Çörəyin، امَک+ینیز= امَگینیز(امَیینیز) Əmk+iniz= Əməginiz Əməyiniz
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
یئددینجی درس: هیجا
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
سؤزلر پارچا-پارچا دئییلیر؛ هر پارچا بیر هیجادێر و هر هیجادا بیر سسلی واردێر:
- بیر هیجالێ: آت At، گؤز Göz
- ایکی هیجالێ: آنا Ana، قوچاق Qoçaq
- اۆچهیجالێ: قارداشلێق Qardaşlıq، کَپهنَک Kəpənək
- دؤردهیجالێ: یازێچێلێق Yazıçılıq، ایستانبوللو İstanbullu
- بئشهیجالێ: آزربایجانچێ Azərbaycançı، یاشێللاشدێرماق Yaşıllaşdırmaq
- تام آچێق هیجا: سؤزۆن اوّلینده گلر و یالنیز بیر سسلیدن عیبارت اولار. اؤرنک: «آ»+نا A+na، «او»+غوز O+ğuz.
- آچێق هیجا: بیر سسسیز ایله بیر سسلیدن عیبارتدیر و سؤزون هر یئرینده گله بیلَر. اؤرنک: بی+بی Bi+bi، دَ+وه Də+və.
- قاپالێ هیجا: بیر سسلی ایله بیر سسسیزدن قوُرولان هیجادێر. بوُ هیجا سؤزون هر یئرینده گله بیلر. اؤرنک: آت At، اۆچ Üç.
- تام قاپالێ هیجا: ایکی سسسیز ایله آرالاریندا بیر سسلیدن عیبارت اولان هیجادێر. بوُ هیجا سؤزون هر یئرینده ایشلَنیر. اؤرنک: بال Bal، کۆل Kül.
- ایکینجی تام قاپالێ هیجا: اۆچ سسسیز و بیرینجی سسسیزدن سونرا گلن، بیر سسلیدن عیبارت اولان هیجادێر. سونراکی ایکی سسسیزدن بیری مۆطلق جینگیلتیلی اولمالێدێر: سَرت Sərt، قوُرد Qurd.
قایناقلار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، 1379آلتینجی درس: آردیجیللیق قانونو
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
"آردێجێللێق
/توالی /سسلیلرین بیر-بیرینین دالێنجا گلمهسی" قانۇنۇ: «اصل تۆرک
سؤزلرینده، سسلیلر مۆعیّن ترتیب ایلهن دۆزۆلَنده، دۆزَلیر.«
دئمک، بیر کلمهنین بیرینجی سسلیسینی بیلسهک، سسلی اوُیغوُنلوُغوُ
قانونو یاردێمێ(کؤمگی) ایلهن، سونراکی هئجالاردا گلن سسلیلری ده تعیین ائده
بیلَریک.
نۆکتهلر:
- «ائ E»، «اؤ Ö»، «او O» سسلیلری کلمهلرین آنجاق بیرینجی هئجاسێندا گله بیلَر.
- ایمکانێ اولان یئرده، دوداقلانان-دوداقلانمایان سسلیلری ده نظرده آلمالێیێق. اؤرنک: تبریز +(لی /لۆ) =تبریزلی، اوُرموُ +(لێ/ لوُ) =اورمولو.
قایناقلار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، 1379
