اوتوزاوچونجو درس: ائیلمین عومومی شکیللری
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
۱) ائیلمین باجاریق شکلی: کؤک + ـا/ ـَ + بیلمک ---> یازا بیلَرَم٬ گؤره بیلیرسن٬ اوخویا بیلیر٬ ایسته‌یه بیلدیک.
۲) ائیلمین سوْرغو شکلی: ائیلم + می٬ می٬ مۇ٬ مۆ ---> یازدین‌می؟٬ بیلدین‌می؟٬ گؤردونوزمو؟٬ گلیرسینیزمی؟ [آنادولو تۆرکجه‌سینی نظرده تۇتساق: گلیرمی‌سینیز؟]
اؤرنک: خبر فوْرماسی: یاشار تاکسی ایله ائوه گئتدی.
سوْرغو فوْرماسی:
یاشارمی تاکسی ایله ائوه گئتدی؟ [تاکسی ایله ائوه گئده‌نین «یاشار» اوْلدوغو سوْروشولور.]
یاشار تاکسی ایله‌می ائوه گئتدی؟ [وسیله‌دن سوْروشولور.]
یاشار تاکسی ایله ائوه‌می گئتدی؟ [گئتدیگی یئر سوْروشولور.]
یاشار تاکسی ایله ائوه گئتدی‌می؟ [گئدیب-گئتمه‌مزلیگی سوْروشولور.]
۲) ائیلمین سوْرغو شکلی: ائیلم + می٬ می٬ مۇ٬ مۆ ---> یازدین‌می؟٬ بیلدین‌می؟٬ گؤردونوزمو؟٬ گلیرسینیزمی؟ [آنادولو تۆرکجه‌سینی نظرده تۇتساق: گلیرمی‌سینیز؟]
اؤرنک: خبر فوْرماسی: یاشار تاکسی ایله ائوه گئتدی.
سوْرغو فوْرماسی:
یاشارمی تاکسی ایله ائوه گئتدی؟ [تاکسی ایله ائوه گئده‌نین «یاشار» اوْلدوغو سوْروشولور.]
یاشار تاکسی ایله‌می ائوه گئتدی؟ [وسیله‌دن سوْروشولور.]
یاشار تاکسی ایله ائوه‌می گئتدی؟ [گئتدیگی یئر سوْروشولور.]
یاشار تاکسی ایله ائوه گئتدی‌می؟ [گئدیب-گئتمه‌مزلیگی سوْروشولور.]
قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
«تدریس ترکی استانبولی Türkçe eğitim» بلاگیاوتوزایکینجی درس: ائیلمین شکیللری
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
۱) بۇیوروق (امر) شکلی:
بیرینجی شخص:
ایکینجی شخص:
اۆچونجو شخص:
[یازێنێن بۆتونونو گؤرمک اۆچون، "ایدامه"سینه باخێنێز.]
بیرینجی شخص:
- تک شخص: «ێم٬ یم٬ ۇم٬ ۆم». اؤرنک: گلیم٬ آلێم٬ وۇرۇم٬ گؤروم٬ اله‌ییم٬ قوْرویوم٬ سۆرویوم.
- توْپلو شخص: «اق٬ ــَ ک». اؤرنک: آلاق٬ گلک٬ قالایاق٬ اله‌یک.
ایکینجی شخص:
- تک شخص: بۇ شخصده٬ بۇیوروق٬ ائیلمین کؤکو اوْلور. اؤرنک: یاز٬ گئت٬ گؤر٬ وۇر.
- توْپلو شخص: «ێن٬ ین٬ ۇن٬ ۆن/ ێز٬ یز٬ ۇز٬ ۆز»: اؤرنک: باخێن٬ سۆرون٬ گلیز٬ وۇرون٬ آلێز٬ سؤکون٬ تؤکوز.
اۆچونجو شخص:
- تک شخص: «سێن٬ سین٬ سۇن٬ سۆن». اؤرنک: آلسێن٬ بیلسین٬ قوْیسون٬ گؤرسون.
- توْپلو شخص: «سێنلار٬ سینلر٬ سۇنلار٬ سۆنلر». اؤرنک: آلسێنلار٬ بیلسینلر٬ قوْیسونلار٬ گؤرسونلر.
[یازێنێن بۆتونونو گؤرمک اۆچون، "ایدامه"سینه باخێنێز.]
اوتوزبیرینجی درس: فعللرده بیتیشن شخص عوضلیکلری
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
۱. بیرینجی تک شخص: بۇ شخصین علامتی «م m»دیر. اؤرنک: یازدێم٬ گؤرورم.
۲. بیرینجی توْپلو شخص: بۇ شخصین علامتی «ق ٬q ک k»دیر. اؤرنک: یازدێق٬ گؤردوک٬ باخێرێق٬ گله‌سی‌ییک.
۳. ایکینجی تک شخص: بیتیشن شخص عوضلیگی بۇ شخصده٬ «ن٬ n سن sən/ سان san»دێر. اؤرنک: قالدێن٬ گلدین٬ گؤرهسن٬ قالمالێسان.
شۆهودی کئچمیش٬ ایندیکی چاغ٬ قطعی گله‌جک چاغ٬ غئیری-قطعی گله‌جک چاغ٬ لازێم شکیل٬ ایلتیزام-آرزو فوْرماسی و واجیب فوْرماسێندا٬ ایکینجی شخص عوضلیگی «سن/ سان»دێر. اؤرنک: گؤرموش‌سن٬ گؤرورسن٬ گؤره‌جک‌سن٬ گؤرَرسن٬ گؤره‌سی‌سن٬ گرک گؤرهسن٬ گؤرمه‌لی‌سن.
۴. ایکینجی توْپلو شخص: بیتیشن شخص عوضلیگی بۇ شخصده٬ «ز ٬z سێنێز[سێز] sınız/ سینیز[سیز] siniz»دیر. اؤرنک: یازدێز٬ گؤردۆز٬ گله‌جک‌سینیز٬ گؤرموش‌سۆنوز.
ائیلمین کؤکو سس‌سیزله بیتنده٬ بۇیوروق فوْرماسێندا٬ بیتیشن شخص عوضلیگی دؤردچئشیدلی «ێن ın، ین ٬in ۇن ٬un ۆن ün» ویا دؤردچئشیدلی «ێز ٬ız یز ٬iz ۇز ٬uz ۆز üz» اولار. اؤرنک: گلین = گلیز٬ باخێن = باخێز. [یازێلاردا احترام اۆچون: باخێنێز٬ گلینیز]
۵. اۆچونجو تک شخص: بۇ شخصین٬ ایندیکی چاغدا٬ بیتیشن شخص عوضلیگی اوْلماز. آمّا باشقا چاغلاردا بئله اوْلار:
۲. بیرینجی توْپلو شخص: بۇ شخصین علامتی «ق ٬q ک k»دیر. اؤرنک: یازدێق٬ گؤردوک٬ باخێرێق٬ گله‌سی‌ییک.
۳. ایکینجی تک شخص: بیتیشن شخص عوضلیگی بۇ شخصده٬ «ن٬ n سن sən/ سان san»دێر. اؤرنک: قالدێن٬ گلدین٬ گؤرهسن٬ قالمالێسان.
شۆهودی کئچمیش٬ ایندیکی چاغ٬ قطعی گله‌جک چاغ٬ غئیری-قطعی گله‌جک چاغ٬ لازێم شکیل٬ ایلتیزام-آرزو فوْرماسی و واجیب فوْرماسێندا٬ ایکینجی شخص عوضلیگی «سن/ سان»دێر. اؤرنک: گؤرموش‌سن٬ گؤرورسن٬ گؤره‌جک‌سن٬ گؤرَرسن٬ گؤره‌سی‌سن٬ گرک گؤرهسن٬ گؤرمه‌لی‌سن.
۴. ایکینجی توْپلو شخص: بیتیشن شخص عوضلیگی بۇ شخصده٬ «ز ٬z سێنێز[سێز] sınız/ سینیز[سیز] siniz»دیر. اؤرنک: یازدێز٬ گؤردۆز٬ گله‌جک‌سینیز٬ گؤرموش‌سۆنوز.
ائیلمین کؤکو سس‌سیزله بیتنده٬ بۇیوروق فوْرماسێندا٬ بیتیشن شخص عوضلیگی دؤردچئشیدلی «ێن ın، ین ٬in ۇن ٬un ۆن ün» ویا دؤردچئشیدلی «ێز ٬ız یز ٬iz ۇز ٬uz ۆز üz» اولار. اؤرنک: گلین = گلیز٬ باخێن = باخێز. [یازێلاردا احترام اۆچون: باخێنێز٬ گلینیز]
۵. اۆچونجو تک شخص: بۇ شخصین٬ ایندیکی چاغدا٬ بیتیشن شخص عوضلیگی اوْلماز. آمّا باشقا چاغلاردا بئله اوْلار:
- شۆهودی کئچمیش: گۆلدۆ٬ گلدی.
- اۇزاق کئچمیش: بیلمیش ایدی.
- غئیری-قطعی گله‌جک: ساتار٬ گلر.
- ایلتیزام٬ آرزو: گرک ساتا٬ گرک بیله.
- شرط: یازسا٬ گئتسه.
ائیلمین قالان چاغلارێندا٬ بۇ شخصین عوضلیگی دؤردچئشیدلی «دێر ٬dır دیر ٬dir دۇر ٬dur دۆر dür»دن عیبارت‌دیر. اؤرنک: اۇساناجاق‌دیر٬ گئتمه‌مه‌لی‌دیر٬ پوْزموش‌دۇر٬ گؤرموش‌‌دۆر.
۶. اۆچونجو توْپلو شخص: بۇ شخصین بیتیشن شخص عوضلیگی یالنێز «لار ٬lar لر lər»دیر. اؤرنک: گلدی‌لر٬ یازدێلار٬ گئتمه‌مه‌لی‌دیرلر٬ قالسێن‌لار.
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
اوتوزونجو درس: ائیلملرده زامان
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
1) کئچمیش چاغ Keçmiş çağ: بوُ چاغ ایشین کئچمیشده باش وئردیگینی بیلدیریر.
i. شوهودی کئچمیش Şühudi keçmiş (موطلق کئچمیش): بوُ کئچمیش چاغ، ایشین کئچمیشده باش وئریب قوُرتاردیغینی بیلدیریر. اونون اکلری دؤردچئشیدلی «دی، دی، دوُ، دو»دان عیبارت‌دیر. بوُ کئچمیش چاغین دانما علامتی «ما، مه»دیر.
ii. نقلی کئچمیش Nəqli keçmiş: بوُ چاغدا، خبر وئرَن، کئچمیشده اولموش بیر ایشدن نقل ائدیر...
[یازێنێن بۆتونونو گؤرمک اۆچون، "ایدامه"سینه باخێنێز.]
i. شوهودی کئچمیش Şühudi keçmiş (موطلق کئچمیش): بوُ کئچمیش چاغ، ایشین کئچمیشده باش وئریب قوُرتاردیغینی بیلدیریر. اونون اکلری دؤردچئشیدلی «دی، دی، دوُ، دو»دان عیبارت‌دیر. بوُ کئچمیش چاغین دانما علامتی «ما، مه»دیر.
ii. نقلی کئچمیش Nəqli keçmiş: بوُ چاغدا، خبر وئرَن، کئچمیشده اولموش بیر ایشدن نقل ائدیر...
[یازێنێن بۆتونونو گؤرمک اۆچون، "ایدامه"سینه باخێنێز.]
ائیله‌یه بیلیر؟
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
ایران تۆرکلری‌نین بوگۆنکو دانێشێغێندا، فارسجادان قایناقلانمێش آیدێن خطالاردان بیری، «ائیله‌یه بیلمک» فعلی‌نین یانلیش شکیلده ایشلنمه‌سی‌دیر. اؤرنک ایله بو مسأله‌نی آچێقلایێرێق:
یانلێش
ائیله‌یه بیلیر ایشله‌یه.
دۆزگون
ایشله‌یه بیلیر.
یانلێش ائیله‌یه بیلَرسن گله‌سن؟
دۆزگونگله بیلَرسن؟ (گله بیلرمیسن؟)
یانلێش ائیله بیلمه‌دی تاپا.
دۆزگونتاپا بیلمه‌دی.
دیقّت ائتسه‌نیز، یانلێش جۆمله‌لر فارسجا مۆعادیل‌لری‌نین ترجۆمه‌سیندن یارانێب‌دێر:
فارسجا ---> می‌تواند آن کار را انجام دهد.
یانلێش مۆعادیلی ائیله‌یه بیلیر اوْ ایشی گؤره.
دۆزگون مۆعادیلیاوْ ایشی گؤره بیلیر.
یانلێش
ائیله‌یه بیلیر ایشله‌یه.دۆزگون
ایشله‌یه بیلیر.یانلێش
ائیله‌یه بیلَرسن گله‌سن؟دۆزگون
گله بیلَرسن؟ (گله بیلرمیسن؟)یانلێش
ائیله بیلمه‌دی تاپا.دۆزگون
تاپا بیلمه‌دی.دیقّت ائتسه‌نیز، یانلێش جۆمله‌لر فارسجا مۆعادیل‌لری‌نین ترجۆمه‌سیندن یارانێب‌دێر:
فارسجا ---> می‌تواند آن کار را انجام دهد.
یانلێش مۆعادیلی
ائیله‌یه بیلیر اوْ ایشی گؤره.دۆزگون مۆعادیلی
اوْ ایشی گؤره بیلیر.ییرمی‌دوققوزونجو درس: ائیلملرین نوعو
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
1)ائتکن ائیلم (معلوم فعل): ائیلمین ایش‌گؤرَنی معلوم اولسا، اونا ائتکن ائیلم دئییلیر. هم تأثیرسیز، هم ده تأثیرلی ائیلملر ائتکن اولار. اؤرنک: آیدێن گلدی (تأثیرسیز). آیلار اوتاغێنێ سۆپوردو (تأثیرلی).
2)ائدیلگن ائیلم (مجهول فعل): ایش‌گؤرن بللی اولماسا، ائیلمه ائدیلگن دئییلیر. اؤرنک: اوتاق سۆپورولدو. مکتوب یازێلدێ.
ائیلملری ائدیلگن ائتمک اۆچون، ایشلَدیلَن اکلرین ان اؤنملیسی بونلاردێر:
3)قایێدێش ائیلمی (~إنفعال): ائیلمین مضمونو، ایشین نتیجه‌سینی ایش‌گؤرنین اؤزونه قایتارسا، بئله ائیلملره قایێدێش ائیلملری دئییلیر. دئمک، بوُ ائیلملر ائدیلگن ائیلملرین ترسه‌سی‌دیر. اؤرنک: یوُیوندو، سئویندی، گئییندی، دئییندی، اؤیوندو.
قایێدێش ائیلمی دۆزَلدن اکلر:
آزربایجان ویکیپدیاسێ، Feil
2)ائدیلگن ائیلم (مجهول فعل): ایش‌گؤرن بللی اولماسا، ائیلمه ائدیلگن دئییلیر. اؤرنک: اوتاق سۆپورولدو. مکتوب یازێلدێ.
ائیلملری ائدیلگن ائتمک اۆچون، ایشلَدیلَن اکلرین ان اؤنملیسی بونلاردێر:
- ـێل ıl، ـیل il، ـوُل ul، ـۆل ül (+ل): یاز ---> یازێل، دئ ---> دئییل، اوی ---> اویول، سؤی ---> سؤیۆل.
- ـێن ın، ـین in، ـوُن un، ـۆن ün (+ن): آل ---> آلێن، سیل ---> سیلین، یول ---> یولون، بؤل ---> بؤلۆن.
3)قایێدێش ائیلمی (~إنفعال): ائیلمین مضمونو، ایشین نتیجه‌سینی ایش‌گؤرنین اؤزونه قایتارسا، بئله ائیلملره قایێدێش ائیلملری دئییلیر. دئمک، بوُ ائیلملر ائدیلگن ائیلملرین ترسه‌سی‌دیر. اؤرنک: یوُیوندو، سئویندی، گئییندی، دئییندی، اؤیوندو.
قایێدێش ائیلمی دۆزَلدن اکلر:
- ـێن ın، ـین in، ـوُن un، ـۆن ün (+ن): سئو ---> سئوین، سۆر ---> سۆرۆن، گؤر ---> گؤرۆن.
- ـێل ıl، ـیل il، ـوُل ul، ـۆل ül (+ل): آچ ---> آچێل، ووُر ---> ووُرول، قوی ---> قویول.
4)قارشێلێق-بیرگه‌لیک ائیلمی: بوُ ائیلملر ایشین قارشێ-قارشێیا، یوخسا مۆشترک گؤرولدویونو بیلدیریر. قارشێلێق ائیلملر اساساً تأثیرلی ائیلملردن یارانێر. اؤرنک: گؤروشدوک، سئویشدیک، سؤزلشدیلر، ووُروشدولار، چاپێشدێلار.
قارشێلێق ائیلمی دۆزلدن اکلر:
- ـێش ış، ـیش iş، ـوُش uş، ـۆش üş (+ش): چاپ ---> چاپێش، سئو ---> سئویش، بوغ ---> بوغوش، گؤر ---> گؤرۆش.
- «لاش، لش [لا+ش، له+ش]» اکلریله یارانان ائیلملر مضمونجا قارشێلێق معنا ایفاده ائدیر. اؤرنک: آیاقلاش، سؤزلش، اللش، مصلحت‌لش، اۆزلش، smsلش.
5)گرکلی (ایجبار) ائیلم: بوُ ائیلملرده ایش بیر شخصین بویروغو، ایستگی، مصلحتی ویا تدبیری ایله ایکینجی شخص ویا ایکینجی شخصین واسیطه‌سی ایله اۆچونجو شخص طرفیندن گؤرولور. بوُ ائیلملر، یالنێز تأثیرلی ائیلملردن دۆزلیر. بوُ ائیلملر، همان تأثیرسیز فعللری تأثیرلی ائدن اکلردن یارانێر. اؤرنک: آت ---> آتدێر، اوخشا ---> اوخشات، یاز ---> یازدێر، ایشله ---> ایشلَت.
قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، ۱۳۷۹آزربایجان ویکیپدیاسێ، Feil
ییرمی‌سککیزینجی درس: تأثیرلی و تأثیرسیز ائیلملر
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
واسیطه‌سیز تاماملێق (مفعول) ایسته‌یَن ائیلملره تأثیرلی (مۆتعدّی) ائیلم دئییلیر. اؤرنک: گؤر(مک)، اوخو(ماق)، آل(ماق)، دئ(مک).
تأثیری ایش‌گؤرنده قالێب، واسیطه‌سیز تاماملێق ایسته‌مه‌ین ائیلملره، تأثیرسیز (لازیم) ائیلم دئییلیر. اؤرنک: گل(مک)، قاچ(ماق)، بات(ماق)، گئت(مک).
[یازێنێن بۆتونونو گؤرمک اۆچون، "ایدامه"سینه باخێنێز.]
تأثیری ایش‌گؤرنده قالێب، واسیطه‌سیز تاماملێق ایسته‌مه‌ین ائیلملره، تأثیرسیز (لازیم) ائیلم دئییلیر. اؤرنک: گل(مک)، قاچ(ماق)، بات(ماق)، گئت(مک).
[یازێنێن بۆتونونو گؤرمک اۆچون، "ایدامه"سینه باخێنێز.]
ییرمی‌یئددینجی درس: ائیلمین دانماسی
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
ایشین گؤرولدوگونو گؤسترَن ائیلملره دوغرولاما، گؤرولمه‌مه‌سینی بیلدیرَن‌لره ایسه دانما ائیلمی دئییلیر. دانما فورماسێنێن علامتی «ما ma، مه mə»دیر. بوُ علامت، بیر-باشا، اکلردن قاباق، ائیلمین کؤکونه یاپێشار. اؤرنک: یاتماماق yatmamaq، بیلمه‌مک bilməmək.
اؤرنکلر:
دوغرولاما جۆمله: دۆنن آخشام داغلارا قار یاغێرمێش.
دانماسێ: دۆنن آخشام داغلارا قار یاغمایێرمێش.
دوغرولاما جۆمله: او دۆکان‌دان سیلر (پاککن) آلاجاغام.
دانماسێ: او دۆکان‌دان سیلر آلمایاجاغام.
دوغرولاما جۆمله: ایندی ائشیگه چێخمالێیام.
دانماسێ: ایندی ائشیگه چێخمامالێیام.
اؤرنکلر:
دوغرولاما جۆمله: دۆنن آخشام داغلارا قار یاغێرمێش.
دانماسێ: دۆنن آخشام داغلارا قار یاغمایێرمێش.
دوغرولاما جۆمله: او دۆکان‌دان سیلر (پاککن) آلاجاغام.
دانماسێ: او دۆکان‌دان سیلر آلمایاجاغام.
دوغرولاما جۆمله: ایندی ائشیگه چێخمالێیام.
دانماسێ: ایندی ائشیگه چێخمامالێیام.
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
ییرمیآلتینجی درس: آناسؤز
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
ایش، حرکت و حالێن آدێنا آناسؤز Anasöz (مصدر) دئییلیر. آناسؤز چاغ (واقت)، شخص و کمیّت بیلدیرمز. مصدرلرین مصدرلیک اکینی آتساق، قالانێنا ائیلمین کؤکو دئییلیر.
آناسؤزون علامتی قالێن سسلی ائیلملرده «ماق»، اینجه سسلی‌لرده ایسه «مک»دیر. اؤرنک: آزماق Azmaq، گۆلمک Gülmək، داشماق Daşmaq، گئتمک Getmək، توُتماق Tutmaq، گۆلومسه‌مک Gülümsəmək.
آناسؤز «نه ائتمک؟/ نه ائیله‌مک؟» «نه اولماق؟» سورغولارێنا جاواب وئرَر: نه ائیله‌مک؟ تاپماق.
آناسؤزلر آد کیمی حاللانار: گؤرمکده görməkdə، قاچماقدان qaçmaqdan.
آناسؤزلر باغلێلێق اکی قبول ائدر: دؤزمَییم/ دؤزمگیم dözməyim dözməgim، تاپماغێم tapmağım.
آناسؤزون علامتی قالێن سسلی ائیلملرده «ماق»، اینجه سسلی‌لرده ایسه «مک»دیر. اؤرنک: آزماق Azmaq، گۆلمک Gülmək، داشماق Daşmaq، گئتمک Getmək، توُتماق Tutmaq، گۆلومسه‌مک Gülümsəmək.
آناسؤز «نه ائتمک؟/ نه ائیله‌مک؟» «نه اولماق؟» سورغولارێنا جاواب وئرَر: نه ائیله‌مک؟ تاپماق.
آناسؤزلر آد کیمی حاللانار: گؤرمکده görməkdə، قاچماقدان qaçmaqdan.
آناسؤزلر باغلێلێق اکی قبول ائدر: دؤزمَییم/ دؤزمگیم dözməyim dözməgim، تاپماغێم tapmağım.
قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، ۱۳۷۹ییرمی‌بئشینجی درس: ائیلم
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
ایش، دوُروم و حرکت بیلدیرن سؤزلره، ائیلم (فعل) دئییلیر. تۆرکجه دیلی، ائیلم باخێمێندان، دۆنیانێن ان گؤرکملی دیللریندن‌دیر.
ائیلملرین قوُرولوشجا نوعلارێ:
1) ساده ائیلملر Sadə eyləmlər: بیر کؤکدن عیبارت اولان و بیر حرفی دگیشدیکده، آنلامێ ایتن یوخسا دگیشن ائیلملره دئییلیر. اؤرنک: گل، گئت، توُت، قال.
2) دۆزلتمه ائیلملر Düzəltmə eyləmlər: چئشیدلی سؤزلره مۆعیّن اکلر آرتێرماق‌لا دۆزلن ائیلملره دئییلیر. بوُ ائیلملری یارادان اکلر بوُنلاردێر:
ii. اول، ائت، ائیله: حاضیر اول، امر ائت، ردّ ائیله.
iii. بیل: یازا بیلدیم، گئده بیلَرمیشَم.
iv. آد + ائیلم:
ائیلملرین قوُرولوشجا نوعلارێ:
1) ساده ائیلملر Sadə eyləmlər: بیر کؤکدن عیبارت اولان و بیر حرفی دگیشدیکده، آنلامێ ایتن یوخسا دگیشن ائیلملره دئییلیر. اؤرنک: گل، گئت، توُت، قال.
2) دۆزلتمه ائیلملر Düzəltmə eyləmlər: چئشیدلی سؤزلره مۆعیّن اکلر آرتێرماق‌لا دۆزلن ائیلملره دئییلیر. بوُ ائیلملری یارادان اکلر بوُنلاردێر:
- لا، له: قارالا، ایشله، دوُزلا، جۆتله، ایکیله، یارێلا.
- لش، لاش [اصلینده «لا، له + ش (قارشێلێق علامتی)»دیر]: آیاقلاش، بیرلش، شیرینلش، سؤزلش.
- لان، لن [اصلینده «لا، له + ش (قارشێلێق علامتی)»دیر]: یوللان، گۆجلن، ائولن، سۆسلن، خوُمارلان، دیللن.
- آل، ال، ل: بوشال، دۆزل، چوخال، سارال، دینجل، دوُرول.
- آر، ار: یاشار، گؤیَر، قێزار.
- آ، ا: یاشا، اله، بوشا، دیله.
- اێ، ای، اوُ، اۆ: آجێ، برکی، توُرشو، تنگی.
- وار: سووار.
- سا: سوُسا.
- ایمسه، اۆمسه: منیمسه، غریبسه، گۆلومسه، اؤزومسه.
- اێلدا، ایلده، اوُلدا، اۆلده: پێچێلدا، جینگیلده، خورولدا، جۆرولده.
- اێق، اێخ، ایک، اوُق، اوُخ: دارێخ، گئجیک، یولوخ، کارێخ.
3) مۆرکّب ائیلملر Mürəkkəb eykəmlər: بیر آدلا بیر ائیلمدن یارانان ائیلملره دئییلیر. تۆرکجه‌میزده دؤرد جۆره مۆرکب ائیلم واردێر:
i. ایدی، ایمیش (دی، میش): یازمیش اێدێم، گلمیش ایمیش، گله‌سی ایدی، گئتمیشدی.ii. اول، ائت، ائیله: حاضیر اول، امر ائت، ردّ ائیله.
iii. بیل: یازا بیلدیم، گئده بیلَرمیشَم.
iv. آد + ائیلم:
- آدلێق حالدا اولان آدلار ایله دۆزلنلر: ال چک، گؤز قوی، باش ووُر، قوُلاق آس.
یؤنلوک حالدا اولان آدلار ایله دۆزلنلر: باشا دۆش، اله سال، دیله دۆش، باشا گل.
چێخێشلێق حالدا اولان آدلاردان دۆزلنلر: یولدان آز، الدن سال، گؤزدن دۆش، باشدان سوو.
یئرلیک حالدا اولان آدلاردان دوزلنلر: گؤزده-قوُلاقدا اول، آرخادا سۆرون.
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
