اوتوزایکینجی درس: ائیلمین شکیللری
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
۱) بۇیوروق (امر) شکلی:
بیرینجی شخص:
ایکینجی شخص:
اۆچونجو شخص:
۲) خبر فوْرماسێنێن ایکینجی نوعو (ایدی٬ ایمیش): کؤک + چاغ اکی + کؤمکچی ائیلم + شخص سوْنلوغو:
الف) ایدی:
ب) ایمیش:
۳) غئیری-شۆهودی شکیل:
۴) ائیلمین لازێم شکلی:
۵) ائیلمین ایلتیزام- آرزو شکلی:
۶) ائیلمین واجیب شکلی:
۷) ائیلمین داوام شکلی:
۸) ائیلمین شرط شکلی:
بیرینجی شخص:
- تک شخص: «ێم٬ یم٬ ۇم٬ ۆم». اؤرنک: گلیم٬ آلێم٬ وۇرۇم٬ گؤروم٬ اله‌ییم٬ قوْرویوم٬ سۆرویوم.
- توْپلو شخص: «اق٬ ــَ ک». اؤرنک: آلاق٬ گلک٬ قالایاق٬ اله‌یک.
ایکینجی شخص:
- تک شخص: بۇ شخصده٬ بۇیوروق٬ ائیلمین کؤکو اوْلور. اؤرنک: یاز٬ گئت٬ گؤر٬ وۇر.
- توْپلو شخص: «ێن٬ ین٬ ۇن٬ ۆن/ ێز٬ یز٬ ۇز٬ ۆز»: اؤرنک: باخێن٬ سۆرون٬ گلیز٬ وۇرون٬ آلێز٬ سؤکون٬ تؤکوز.
اۆچونجو شخص:
- تک شخص: «سێن٬ سین٬ سۇن٬ سۆن». اؤرنک: آلسێن٬ بیلسین٬ قوْیسون٬ گؤرسون.
- توْپلو شخص: «سێنلار٬ سینلر٬ سۇنلار٬ سۆنلر». اؤرنک: آلسێنلار٬ بیلسینلر٬ قوْیسونلار٬ گؤرسونلر.
۲) خبر فوْرماسێنێن ایکینجی نوعو (ایدی٬ ایمیش): کؤک + چاغ اکی + کؤمکچی ائیلم + شخص سوْنلوغو:
الف) ایدی:
- نقلی خبر فوْرماسێ: بیلمیش ایدیم = بیلمیشدیم٬ چکیلمیش ایدین = چکیلمیشدین.
- آدلاردا: یازار ایدی٬ سوْلماز ایدی.
- صیفتلرده: یاخشێ ایدی٬ یامان ایدی.
- عوضلیکلرده: بۇ ایدی٬ اوْنلار ایدیلر.
- سایلاردا: آز ایدی٬ چوْخ ایدی.
- ظرفلرده: برک ایدی٬ الی‌بوْش ایدی.
- آناسؤزلرده: یازماق ایدی٬ بیلمک ایدی.
ب) ایمیش:
- نقلی گئچمیشده: گلمیش ایمیشم٬ گلمیش ایمیشسن٬ ...
- آدلاردا: آراز ایمیش٬ مارال ایمیش.
- صیفتلرده: پارلاق ایمیش٬ یاشێل ایمیش.
- عوضلیکلرده: اوْ ایمیش٬ بۇنلار ایمیشلر.
- سایلاردا: بیر ایمیش٬ آلتێ ایمیش.
- ظرفلرده: قاچا-قاچا ایمیش.
- آناسؤزلرده: گؤرمک ایمیش٬ باخماق ایمیش.
۳) غئیری-شۆهودی شکیل:
- نقلی گئچمیشده: آلمێش اێمێشام = آلمێشمێشام ٬ باغلامێش اێمێشسان = باغلامێشمێشسان٬ ...
- داواملی گئچمیشده: گلیرمیش ایدیم = گلیرمیشدیم٬ گلیرمیش ایدین = گلیرمیشدین٬ ...
- داواملی گئچمیشده (۲): گَلَرمیش ایدیم = گلرمیشدیم٬ گلرمیش ایدین = گلرمیشدین٬ ...
- اۇزاق گئچمیشده: بزه‌میش ایدیم‌میش٬ بزه‌میش ایدین‌میش٬ ... [چوخ نادیر ایشلَنَر]
- ایندیکی چاغدا: یازێرمێشام٬ یازێرمێشسان٬ ...
- قطعی گلجک‌ده: آپاراجاق‌مێشام٬ آپاراجاق‌مێشسان٬ ...
- غئیری-قطعی گلجک‌ده: سۆرَرمیشم٬ سۆررمیشسن٬ ...
۴) ائیلمین لازێم شکلی:
- کؤک + ـاسێ/ ـَسی ---> آلاسێیام٬ گئده‌سی‌یم.
- مۆرکّب فوْرما: کؤک + ـاسێ ایدی/ ـَسی ایدی ---> آلاسێ ایدی٬ گئده‌سی ایدی.
۵) ائیلمین ایلتیزام- آرزو شکلی:
- ساده ایلتیزام-آرزو شکلی: کؤک + ـا/ ـه ---> قاچا٬ گؤره٬ آلام٬ آپاراق.
- مۆرکّب ایلتیزام-آرزو شکلی: گرک + کؤک + ـا/ ـَ + ایدی ---> گرک قاچایدێم٬ گرک گؤره‌یدیم.
۶) ائیلمین واجیب شکلی:
- ساده واجیب شکیل: کؤک + ـمالێ/ ـمه‌لی ---> آلمالێدێر٬ گئتمه‌لی‌دیر.
- مۆرکّب واجیب شکیل: کؤک + ـمالێ/ ـمه‌لی + ایدی ---> آلمالێیدێم٬ گئتمه‌لی‌یدیم.
۷) ائیلمین داوام شکلی:
- ساده داوام شکلی: کؤک + ـماقدا/ ـمکده + ایدی ---> آلماقدایدیم٬ سیلمکده‌یدیم.
- مۆرکّب داوام شکلی: کؤک + ـماقدا/ ـمکده + ایدی ---> اوْخوماقدایدێ٬ گلمکده‌یدی.
۸) ائیلمین شرط شکلی:
- ساده شرط شکلی: کؤک + ـسا/ ـسه ---> آچسا٬ آتسام.
- مۆرکّب شرط شکلی: کؤک + ـسا/ ـسه + ایدی ---> آچسایدێم٬ آتسایدێ.
قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، ۱۳۷۹
