اوتوزونجو درس: ائیلملرده زامان
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
1) کئچمیش چاغ Keçmiş çağ: بوُ چاغ ایشین کئچمیشده باش وئردیگینی بیلدیریر.
i. شوهودی کئچمیش Şühudi keçmiş (موطلق کئچمیش): بوُ کئچمیش چاغ، ایشین کئچمیشده باش وئریب قوُرتاردیغینی بیلدیریر. اونون اکلری دؤردچئشیدلی «دی، دی، دوُ، دو»دان عیبارت‌دیر. بوُ کئچمیش چاغین دانما علامتی «ما، مه»دیر.
ii. نقلی کئچمیش Nəqli keçmiş: بوُ چاغدا، خبر وئرَن، کئچمیشده اولموش بیر ایشدن نقل ائدیر...
[یازێنێن بۆتونونو گؤرمک اۆچون، "ایدامه"سینه باخێنێز.]
i. شوهودی کئچمیش Şühudi keçmiş (موطلق کئچمیش): بوُ کئچمیش چاغ، ایشین کئچمیشده باش وئریب قوُرتاردیغینی بیلدیریر. اونون اکلری دؤردچئشیدلی «دی، دی، دوُ، دو»دان عیبارت‌دیر. بوُ کئچمیش چاغین دانما علامتی «ما، مه»دیر.
ii. نقلی کئچمیش Nəqli keçmiş: بوُ چاغدا، خبر وئرَن، کئچمیشده اولموش بیر ایشدن نقل ائدیر...
[یازێنێن بۆتونونو گؤرمک اۆچون، "ایدامه"سینه باخێنێز.]
ییرمی‌دوققوزونجو درس: ائیلملرین نوعو
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
1)ائتکن ائیلم (معلوم فعل): ائیلمین ایش‌گؤرَنی معلوم اولسا، اونا ائتکن ائیلم دئییلیر. هم تأثیرسیز، هم ده تأثیرلی ائیلملر ائتکن اولار. اؤرنک: آیدێن گلدی (تأثیرسیز). آیلار اوتاغێنێ سۆپوردو (تأثیرلی).
2)ائدیلگن ائیلم (مجهول فعل): ایش‌گؤرن بللی اولماسا، ائیلمه ائدیلگن دئییلیر. اؤرنک: اوتاق سۆپورولدو. مکتوب یازێلدێ.
ائیلملری ائدیلگن ائتمک اۆچون، ایشلَدیلَن اکلرین ان اؤنملیسی بونلاردێر:
3)قایێدێش ائیلمی (~إنفعال): ائیلمین مضمونو، ایشین نتیجه‌سینی ایش‌گؤرنین اؤزونه قایتارسا، بئله ائیلملره قایێدێش ائیلملری دئییلیر. دئمک، بوُ ائیلملر ائدیلگن ائیلملرین ترسه‌سی‌دیر. اؤرنک: یوُیوندو، سئویندی، گئییندی، دئییندی، اؤیوندو.
قایێدێش ائیلمی دۆزَلدن اکلر:
آزربایجان ویکیپدیاسێ، Feil
2)ائدیلگن ائیلم (مجهول فعل): ایش‌گؤرن بللی اولماسا، ائیلمه ائدیلگن دئییلیر. اؤرنک: اوتاق سۆپورولدو. مکتوب یازێلدێ.
ائیلملری ائدیلگن ائتمک اۆچون، ایشلَدیلَن اکلرین ان اؤنملیسی بونلاردێر:
- ـێل ıl، ـیل il، ـوُل ul، ـۆل ül (+ل): یاز ---> یازێل، دئ ---> دئییل، اوی ---> اویول، سؤی ---> سؤیۆل.
- ـێن ın، ـین in، ـوُن un، ـۆن ün (+ن): آل ---> آلێن، سیل ---> سیلین، یول ---> یولون، بؤل ---> بؤلۆن.
3)قایێدێش ائیلمی (~إنفعال): ائیلمین مضمونو، ایشین نتیجه‌سینی ایش‌گؤرنین اؤزونه قایتارسا، بئله ائیلملره قایێدێش ائیلملری دئییلیر. دئمک، بوُ ائیلملر ائدیلگن ائیلملرین ترسه‌سی‌دیر. اؤرنک: یوُیوندو، سئویندی، گئییندی، دئییندی، اؤیوندو.
قایێدێش ائیلمی دۆزَلدن اکلر:
- ـێن ın، ـین in، ـوُن un، ـۆن ün (+ن): سئو ---> سئوین، سۆر ---> سۆرۆن، گؤر ---> گؤرۆن.
- ـێل ıl، ـیل il، ـوُل ul، ـۆل ül (+ل): آچ ---> آچێل، ووُر ---> ووُرول، قوی ---> قویول.
4)قارشێلێق-بیرگه‌لیک ائیلمی: بوُ ائیلملر ایشین قارشێ-قارشێیا، یوخسا مۆشترک گؤرولدویونو بیلدیریر. قارشێلێق ائیلملر اساساً تأثیرلی ائیلملردن یارانێر. اؤرنک: گؤروشدوک، سئویشدیک، سؤزلشدیلر، ووُروشدولار، چاپێشدێلار.
قارشێلێق ائیلمی دۆزلدن اکلر:
- ـێش ış، ـیش iş، ـوُش uş، ـۆش üş (+ش): چاپ ---> چاپێش، سئو ---> سئویش، بوغ ---> بوغوش، گؤر ---> گؤرۆش.
- «لاش، لش [لا+ش، له+ش]» اکلریله یارانان ائیلملر مضمونجا قارشێلێق معنا ایفاده ائدیر. اؤرنک: آیاقلاش، سؤزلش، اللش، مصلحت‌لش، اۆزلش، smsلش.
5)گرکلی (ایجبار) ائیلم: بوُ ائیلملرده ایش بیر شخصین بویروغو، ایستگی، مصلحتی ویا تدبیری ایله ایکینجی شخص ویا ایکینجی شخصین واسیطه‌سی ایله اۆچونجو شخص طرفیندن گؤرولور. بوُ ائیلملر، یالنێز تأثیرلی ائیلملردن دۆزلیر. بوُ ائیلملر، همان تأثیرسیز فعللری تأثیرلی ائدن اکلردن یارانێر. اؤرنک: آت ---> آتدێر، اوخشا ---> اوخشات، یاز ---> یازدێر، ایشله ---> ایشلَت.
قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، ۱۳۷۹آزربایجان ویکیپدیاسێ، Feil
ییرمی‌سککیزینجی درس: تأثیرلی و تأثیرسیز ائیلملر
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
واسیطه‌سیز تاماملێق (مفعول) ایسته‌یَن ائیلملره تأثیرلی (مۆتعدّی) ائیلم دئییلیر. اؤرنک: گؤر(مک)، اوخو(ماق)، آل(ماق)، دئ(مک).
تأثیری ایش‌گؤرنده قالێب، واسیطه‌سیز تاماملێق ایسته‌مه‌ین ائیلملره، تأثیرسیز (لازیم) ائیلم دئییلیر. اؤرنک: گل(مک)، قاچ(ماق)، بات(ماق)، گئت(مک).
[یازێنێن بۆتونونو گؤرمک اۆچون، "ایدامه"سینه باخێنێز.]
تأثیری ایش‌گؤرنده قالێب، واسیطه‌سیز تاماملێق ایسته‌مه‌ین ائیلملره، تأثیرسیز (لازیم) ائیلم دئییلیر. اؤرنک: گل(مک)، قاچ(ماق)، بات(ماق)، گئت(مک).
[یازێنێن بۆتونونو گؤرمک اۆچون، "ایدامه"سینه باخێنێز.]
ییرمی‌یئددینجی درس: ائیلمین دانماسی
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
ایشین گؤرولدوگونو گؤسترَن ائیلملره دوغرولاما، گؤرولمه‌مه‌سینی بیلدیرَن‌لره ایسه دانما ائیلمی دئییلیر. دانما فورماسێنێن علامتی «ما ma، مه mə»دیر. بوُ علامت، بیر-باشا، اکلردن قاباق، ائیلمین کؤکونه یاپێشار. اؤرنک: یاتماماق yatmamaq، بیلمه‌مک bilməmək.
اؤرنکلر:
دوغرولاما جۆمله: دۆنن آخشام داغلارا قار یاغێرمێش.
دانماسێ: دۆنن آخشام داغلارا قار یاغمایێرمێش.
دوغرولاما جۆمله: او دۆکان‌دان سیلر (پاککن) آلاجاغام.
دانماسێ: او دۆکان‌دان سیلر آلمایاجاغام.
دوغرولاما جۆمله: ایندی ائشیگه چێخمالێیام.
دانماسێ: ایندی ائشیگه چێخمامالێیام.
اؤرنکلر:
دوغرولاما جۆمله: دۆنن آخشام داغلارا قار یاغێرمێش.
دانماسێ: دۆنن آخشام داغلارا قار یاغمایێرمێش.
دوغرولاما جۆمله: او دۆکان‌دان سیلر (پاککن) آلاجاغام.
دانماسێ: او دۆکان‌دان سیلر آلمایاجاغام.
دوغرولاما جۆمله: ایندی ائشیگه چێخمالێیام.
دانماسێ: ایندی ائشیگه چێخمامالێیام.
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
ییرمیآلتینجی درس: آناسؤز
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
ایش، حرکت و حالێن آدێنا آناسؤز Anasöz (مصدر) دئییلیر. آناسؤز چاغ (واقت)، شخص و کمیّت بیلدیرمز. مصدرلرین مصدرلیک اکینی آتساق، قالانێنا ائیلمین کؤکو دئییلیر.
آناسؤزون علامتی قالێن سسلی ائیلملرده «ماق»، اینجه سسلی‌لرده ایسه «مک»دیر. اؤرنک: آزماق Azmaq، گۆلمک Gülmək، داشماق Daşmaq، گئتمک Getmək، توُتماق Tutmaq، گۆلومسه‌مک Gülümsəmək.
آناسؤز «نه ائتمک؟/ نه ائیله‌مک؟» «نه اولماق؟» سورغولارێنا جاواب وئرَر: نه ائیله‌مک؟ تاپماق.
آناسؤزلر آد کیمی حاللانار: گؤرمکده görməkdə، قاچماقدان qaçmaqdan.
آناسؤزلر باغلێلێق اکی قبول ائدر: دؤزمَییم/ دؤزمگیم dözməyim dözməgim، تاپماغێم tapmağım.
آناسؤزون علامتی قالێن سسلی ائیلملرده «ماق»، اینجه سسلی‌لرده ایسه «مک»دیر. اؤرنک: آزماق Azmaq، گۆلمک Gülmək، داشماق Daşmaq، گئتمک Getmək، توُتماق Tutmaq، گۆلومسه‌مک Gülümsəmək.
آناسؤز «نه ائتمک؟/ نه ائیله‌مک؟» «نه اولماق؟» سورغولارێنا جاواب وئرَر: نه ائیله‌مک؟ تاپماق.
آناسؤزلر آد کیمی حاللانار: گؤرمکده görməkdə، قاچماقدان qaçmaqdan.
آناسؤزلر باغلێلێق اکی قبول ائدر: دؤزمَییم/ دؤزمگیم dözməyim dözməgim، تاپماغێم tapmağım.
قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، ۱۳۷۹ییرمی‌بئشینجی درس: ائیلم
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
ایش، دوُروم و حرکت بیلدیرن سؤزلره، ائیلم (فعل) دئییلیر. تۆرکجه دیلی، ائیلم باخێمێندان، دۆنیانێن ان گؤرکملی دیللریندن‌دیر.
ائیلملرین قوُرولوشجا نوعلارێ:
1) ساده ائیلملر Sadə eyləmlər: بیر کؤکدن عیبارت اولان و بیر حرفی دگیشدیکده، آنلامێ ایتن یوخسا دگیشن ائیلملره دئییلیر. اؤرنک: گل، گئت، توُت، قال.
2) دۆزلتمه ائیلملر Düzəltmə eyləmlər: چئشیدلی سؤزلره مۆعیّن اکلر آرتێرماق‌لا دۆزلن ائیلملره دئییلیر. بوُ ائیلملری یارادان اکلر بوُنلاردێر:
ii. اول، ائت، ائیله: حاضیر اول، امر ائت، ردّ ائیله.
iii. بیل: یازا بیلدیم، گئده بیلَرمیشَم.
iv. آد + ائیلم:
ائیلملرین قوُرولوشجا نوعلارێ:
1) ساده ائیلملر Sadə eyləmlər: بیر کؤکدن عیبارت اولان و بیر حرفی دگیشدیکده، آنلامێ ایتن یوخسا دگیشن ائیلملره دئییلیر. اؤرنک: گل، گئت، توُت، قال.
2) دۆزلتمه ائیلملر Düzəltmə eyləmlər: چئشیدلی سؤزلره مۆعیّن اکلر آرتێرماق‌لا دۆزلن ائیلملره دئییلیر. بوُ ائیلملری یارادان اکلر بوُنلاردێر:
- لا، له: قارالا، ایشله، دوُزلا، جۆتله، ایکیله، یارێلا.
- لش، لاش [اصلینده «لا، له + ش (قارشێلێق علامتی)»دیر]: آیاقلاش، بیرلش، شیرینلش، سؤزلش.
- لان، لن [اصلینده «لا، له + ش (قارشێلێق علامتی)»دیر]: یوللان، گۆجلن، ائولن، سۆسلن، خوُمارلان، دیللن.
- آل، ال، ل: بوشال، دۆزل، چوخال، سارال، دینجل، دوُرول.
- آر، ار: یاشار، گؤیَر، قێزار.
- آ، ا: یاشا، اله، بوشا، دیله.
- اێ، ای، اوُ، اۆ: آجێ، برکی، توُرشو، تنگی.
- وار: سووار.
- سا: سوُسا.
- ایمسه، اۆمسه: منیمسه، غریبسه، گۆلومسه، اؤزومسه.
- اێلدا، ایلده، اوُلدا، اۆلده: پێچێلدا، جینگیلده، خورولدا، جۆرولده.
- اێق، اێخ، ایک، اوُق، اوُخ: دارێخ، گئجیک، یولوخ، کارێخ.
3) مۆرکّب ائیلملر Mürəkkəb eykəmlər: بیر آدلا بیر ائیلمدن یارانان ائیلملره دئییلیر. تۆرکجه‌میزده دؤرد جۆره مۆرکب ائیلم واردێر:
i. ایدی، ایمیش (دی، میش): یازمیش اێدێم، گلمیش ایمیش، گله‌سی ایدی، گئتمیشدی.ii. اول، ائت، ائیله: حاضیر اول، امر ائت، ردّ ائیله.
iii. بیل: یازا بیلدیم، گئده بیلَرمیشَم.
iv. آد + ائیلم:
- آدلێق حالدا اولان آدلار ایله دۆزلنلر: ال چک، گؤز قوی، باش ووُر، قوُلاق آس.
یؤنلوک حالدا اولان آدلار ایله دۆزلنلر: باشا دۆش، اله سال، دیله دۆش، باشا گل.
چێخێشلێق حالدا اولان آدلاردان دۆزلنلر: یولدان آز، الدن سال، گؤزدن دۆش، باشدان سوو.
یئرلیک حالدا اولان آدلاردان دوزلنلر: گؤزده-قوُلاقدا اول، آرخادا سۆرون.
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
ییرمی‌دؤردونجو درس: عوضلیکلر
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
متن‌ده آد ایکینجی دفعه گلنده، اوْنون یئرینده اوْتوران سؤزلره عوضلیک (ضمیر) دئییلیر. گؤرَو (وظیفه) اساسێندا عوضلیکلرین آشاغێداکێ نوعلارێ واردێر:
1) شخص عوضلیکلری: بوُ عوضلیکلر بیرینجی، ایکینجی، اۆچونجو (تک، توپلو) شخصلری بیلدیریر. بوُ عوضلیکلر ایچ‌سؤز (مضمون) و آنلامجا اۆچ جۆرهدیر:
ii) «بیله» ایله باغلێلێق اکلریندن دۆزلنلر: بیله‌م biləm، بیله‌ن bilən، بیله‌سی biləsi (تک)، بیله‌میز biləmiz، بیله‌نیز biləniz (=بیله‌ز)، بیله‌لری bilələri (توپلو)
2) ایشاره عوضلیکلری: بوُ عوضلیکلرین ان چوخ ایشلَنَنلری بوُنلاردێر: بوُ bu، او o، بئله belə، ائله elə، همین həmin، هامان haman.
3) سورغو عوضلیکلری: آزربایجان تۆرکجه‌سینده سورغو عوضلیکلری بونلاردیر: کیم؟ kim، نه؟ nə، هانسێ؟ hansı، هاچان؟ haçan (=هاواقت؟)، نئچه؟ neçə، نئجه؟ necə، نه واقت؟ nə vaqt، نه زامان؟ nə zaman، هانێ؟ hanı، هایان؟ hayan
4) غئیری-مۆعیّن عوضلیکلر: غئیری-مۆعیّن شخصلر یوخسا شئیلری بیلدیرمک اۆچون غئیری-مۆعیّن عوضلیکلر ایشلَنَر. بوُ عوضلیکلرین نوعلارێ آشاغێداکێلاردێر:
5) تعیین عوضلیکلری: بوُ عوضلیکلر، جۆمله‌ده آددان قاباق گله‌رک اونلارێ تعیین ائدر. اونلارێن ان چوخ ایشلننلری بوُنلاردێر: هر hər، بۆتون bütün، عئینی eyni، فیلان filan، ...
[جدوللری ده گؤرمک اۆچون، یازێنێن ایدامه‌سینه باخێنێز.]
1) شخص عوضلیکلری: بوُ عوضلیکلر بیرینجی، ایکینجی، اۆچونجو (تک، توپلو) شخصلری بیلدیریر. بوُ عوضلیکلر ایچ‌سؤز (مضمون) و آنلامجا اۆچ جۆرهدیر:
- اساس شخص عوضلیکلری: من mən، سن sən، اوْ o (تک)، بیز biz، سیز siz، اونلار onlar (توپلو)
- ییه‌لیک شخص عوضلیکلری: منیم mənim، سنین sənin، اونون onun (تک)، بیزیم bizim، سیزین sizin، اونلارێن onların (توپلو)
- قایێدێش شخص عوضلیکلری: ایچ‌سؤزو شخصین اؤزونه قایتاران عوضلیکلره، قایێدێش عوضلیکلری دئییلیر. ایکی جۆرهدیر:
ii) «بیله» ایله باغلێلێق اکلریندن دۆزلنلر: بیله‌م biləm، بیله‌ن bilən، بیله‌سی biləsi (تک)، بیله‌میز biləmiz، بیله‌نیز biləniz (=بیله‌ز)، بیله‌لری bilələri (توپلو)
2) ایشاره عوضلیکلری: بوُ عوضلیکلرین ان چوخ ایشلَنَنلری بوُنلاردێر: بوُ bu، او o، بئله belə، ائله elə، همین həmin، هامان haman.
3) سورغو عوضلیکلری: آزربایجان تۆرکجه‌سینده سورغو عوضلیکلری بونلاردیر: کیم؟ kim، نه؟ nə، هانسێ؟ hansı، هاچان؟ haçan (=هاواقت؟)، نئچه؟ neçə، نئجه؟ necə، نه واقت؟ nə vaqt، نه زامان؟ nə zaman، هانێ؟ hanı، هایان؟ hayan
4) غئیری-مۆعیّن عوضلیکلر: غئیری-مۆعیّن شخصلر یوخسا شئیلری بیلدیرمک اۆچون غئیری-مۆعیّن عوضلیکلر ایشلَنَر. بوُ عوضلیکلرین نوعلارێ آشاغێداکێلاردێر:
- کیمی kimi، کیمیسی kimisi، کیمسه kimsə، کیمی ایسه kimi isə، هر کس hər kəs (=هر کیم)، هئچ کس heç kəs (=هئچ کیم)، ...
- بیری biri، بیریسی birisi، هر بیری hər biri، هئچ بیری heç biri، هئچ بیر heç bir، هر بیر hər bir، ...
- نه ایسه nə isə، هئچ نه heç nə، هر نه hər nə، نه‌یینسه nəyinsə، نه‌یه‌سه nəyəsə، ...
- هئچ کس heç kəs، هر کس hər kəs، بیر کس bir kəs، هر بیر کس hər bir kəs، هئچ بیر کس heç bir kəs، هر زاد hər zad، هئچ زاد heç zad، بیر زاد bir zad، هر بیر زاد hər bir zad، هئچ بیر زاد heç bir zad، فیلان‌کس filankəs، ...
- نئچه‌سی neçəsi، بعضی bə`zi، بعضیسی bə`zisi، بعضیلری bə`ziləri، هامێ hamı، هامێسێ hamısı، ...
5) تعیین عوضلیکلری: بوُ عوضلیکلر، جۆمله‌ده آددان قاباق گله‌رک اونلارێ تعیین ائدر. اونلارێن ان چوخ ایشلننلری بوُنلاردێر: هر hər، بۆتون bütün، عئینی eyni، فیلان filan، ...
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
[جدوللری ده گؤرمک اۆچون، یازێنێن ایدامه‌سینه باخێنێز.]
ییرمی‌اوچونجو درس: سای
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
شئیلرین میقدارێنێ، سایێنێ بیلدیرن سؤزلره سای دئییلیر. آزربایجان تۆرکجه‌سینده دؤرد جۆر سای واردیر:
1) میقدار سایلارێ Miqdar sayları:
2) سێرا سایلارێ Sıra sayları: بوُ سایلار، شئیلرین سێراسێنێ بیلدیریر. بوُ سایلار، میقدار سایلارێنا دؤردچئشیدلی «اێنجێ، اینجی، اوُنجو، اۆنجو» شکیلچیلرینی آرتێرماق ایله دۆزَلیر. اؤرنک: آلتێنجێ (6-جێ)، بیرینجی (1-جی)، دوققوزونجو (9-جو)، اۆچونجو (3-جۆ).
3) کسر سایلارێ Kəsr sayları: بوُ سایلار بۆتون بیر سایێن مۆعیّن میقدارێنێ بیلدیریر. اؤرنک: 5/100 یۆزده بئش، 2/7 4 دؤرد تام و یئددی‌ده ایکی، 7.3 یئددی تام و اون‌دا اۆچ.
4) غئیری-مۆعیّن سایلار Qeyri-müəyyən saylar: بوُ سایلار تام غئیری-مۆعیّن بیر میقدارێ نظرده جانلاندێرێر. بوُ سایلار «آز، چوخ، خئیلی، بیر قدر، بوُ قدر، چوخلو، ...» کیمی سؤزلردیر. اؤرنک: چوخلو سؤزلر بیلیر. آزدان-چوخدان تاپیب یئدیک.
1) میقدار سایلارێ Miqdar sayları:
- ساده سایلار Sadə saylar: بیردن اوناچان (1-10)، اونلوق‌لار، یۆز، مین، میلیون و میلیارد سایلارێ ساده‌دیر.
- مۆرکّب سایلار Mürəkkəb saylar: ایکی و داها آرتێق کلمه ایله ایفاده اولونان سایلارا، مۆرکّب سای دئییلیر. اؤرنک: اون بئش، یۆز دوققوز.
2) سێرا سایلارێ Sıra sayları: بوُ سایلار، شئیلرین سێراسێنێ بیلدیریر. بوُ سایلار، میقدار سایلارێنا دؤردچئشیدلی «اێنجێ، اینجی، اوُنجو، اۆنجو» شکیلچیلرینی آرتێرماق ایله دۆزَلیر. اؤرنک: آلتێنجێ (6-جێ)، بیرینجی (1-جی)، دوققوزونجو (9-جو)، اۆچونجو (3-جۆ).
3) کسر سایلارێ Kəsr sayları: بوُ سایلار بۆتون بیر سایێن مۆعیّن میقدارێنێ بیلدیریر. اؤرنک: 5/100 یۆزده بئش، 2/7 4 دؤرد تام و یئددی‌ده ایکی، 7.3 یئددی تام و اون‌دا اۆچ.
4) غئیری-مۆعیّن سایلار Qeyri-müəyyən saylar: بوُ سایلار تام غئیری-مۆعیّن بیر میقدارێ نظرده جانلاندێرێر. بوُ سایلار «آز، چوخ، خئیلی، بیر قدر، بوُ قدر، چوخلو، ...» کیمی سؤزلردیر. اؤرنک: چوخلو سؤزلر بیلیر. آزدان-چوخدان تاپیب یئدیک.
قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، ۱۳۷۹ییرمی‌ایکینجی درس: صیفتلرین درجه‌سی
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
چاغداش آزربایجان تۆرکجه‌سینده صیفتین آلتێ درجه‌سی واردێر:
1) عادی درجه: بوُ درجه‌ده اولان صیفتلر، شئیلرین علامتی‌نی عادی شکیلده بیلدیریر. اؤرنک: یاشێل، چالێشقان، یاخشێ، اوُجابوْی.
2) قارشێلاشدێرما (مۆقاییسه) درجه‌سی: بوُ درجه ایکی ویا چوخ شئیده اوْلان عئینی کئیفیّتی قارشێلاشدێرێر. بوُ درجه‌نین علامتی اۆچ جۆرهدیر:
3) اۆستونلوک درجه‌سی: بوُ درجه ایله، بیر کئیفیّت، عادی درجه‌دن اۆستون گؤستریلیر (گؤرسدیلیر). بوُ درجه‌نین علامتلری «ان ən، چوخ çox، لاپ lap، اولدوقجا olduqca»دێر کی صیفتین باشێنا آرتێرێلێر. اؤرنک: ان گؤزل، لاپ گؤزل، چوخ سوْیوق، اولدوقجا یاخشێ.
4) شیدّت‌لندیرمه درجه‌سی: بوُ درجه، صیفتین تعیین‌لیک درجه‌سینی شیدّتلندیریر. بوُ فورمادا، صیفتین ایلک هئجاسی‌نین سسلی‌سیندن سونرا «م m، پ p، س s، ر r» سس‌سیزلریندن بیری گلیب، سونرا صیفتین اؤزو بۆتون شکیلده گلیر. اؤرنک: بوْم‌بوْش، ساپ‌سارێ، قێپ‌قێرمێزێ، دۇپ‌دۇرو، بام‌باشقا، قاپ‌قارا، یام‌یاشێل، گؤم‌گؤی، قاپ‌قارانلێق.
5) کیچیلتمه درجه‌سی: بوُ درجه، شئیلرده‌کی علامت، صیفت و کئیفیّتین عادی درجه‌سیندن آز اولدوغونو بیلدیریر. بوُ درجه‌نین شکیلچی‌لری آشاغێداکێلاردێر:
6) چوخالتما درجه‌سی: صیفتین بوُ درجه‌سینده کئفیّت، علامت و صیفتین میقداری، عادی درجه‌یه نیسبت یا آرتێر یا دا آزالێر. بوُ درجه‌نین علامتی «جا ca، جه cə» شکیلچیسی‌دیر: بالاجا، یاخشی‌جا، قاراجا، کؤرپه‌جه، یئکه‌جه.
1) عادی درجه: بوُ درجه‌ده اولان صیفتلر، شئیلرین علامتی‌نی عادی شکیلده بیلدیریر. اؤرنک: یاشێل، چالێشقان، یاخشێ، اوُجابوْی.
2) قارشێلاشدێرما (مۆقاییسه) درجه‌سی: بوُ درجه ایکی ویا چوخ شئیده اوْلان عئینی کئیفیّتی قارشێلاشدێرێر. بوُ درجه‌نین علامتی اۆچ جۆرهدیر:
- راق raq، رک rək: یاخشێراق yaxşıraq، سرینرک sərinrək.
- دان dan، دن dən: بوُ شکیلچیلر صیفتلره آرتێرێلمایێر، بلکه ایکی آددان، کئیفیّتی آز اولانا علاوه اولونور: یوُخو بالدان شیرین‌دیر.
- داها daha: داها یاخشێ، داها سرین.
3) اۆستونلوک درجه‌سی: بوُ درجه ایله، بیر کئیفیّت، عادی درجه‌دن اۆستون گؤستریلیر (گؤرسدیلیر). بوُ درجه‌نین علامتلری «ان ən، چوخ çox، لاپ lap، اولدوقجا olduqca»دێر کی صیفتین باشێنا آرتێرێلێر. اؤرنک: ان گؤزل، لاپ گؤزل، چوخ سوْیوق، اولدوقجا یاخشێ.
4) شیدّت‌لندیرمه درجه‌سی: بوُ درجه، صیفتین تعیین‌لیک درجه‌سینی شیدّتلندیریر. بوُ فورمادا، صیفتین ایلک هئجاسی‌نین سسلی‌سیندن سونرا «م m، پ p، س s، ر r» سس‌سیزلریندن بیری گلیب، سونرا صیفتین اؤزو بۆتون شکیلده گلیر. اؤرنک: بوْم‌بوْش، ساپ‌سارێ، قێپ‌قێرمێزێ، دۇپ‌دۇرو، بام‌باشقا، قاپ‌قارا، یام‌یاشێل، گؤم‌گؤی، قاپ‌قارانلێق.
5) کیچیلتمه درجه‌سی: بوُ درجه، شئیلرده‌کی علامت، صیفت و کئیفیّتین عادی درجه‌سیندن آز اولدوغونو بیلدیریر. بوُ درجه‌نین شکیلچی‌لری آشاغێداکێلاردێر:
- اێمتێل ımtıl، ایمتیل imtil، اوُمتول umtul، اۆمتۆل ümtül: سارێمتێل، ماویمتیل، بوْزومتول، گؤیۆمتۆل.
- سوْو sov: اۇزونسوْو، دلی‌سوْو.
- تَهَر təhər: سارێتهر، اوُزون‌تهر.
- اێمتێراق ımtıraq: قێرمێزێمتێراق، آغێمتێراق.
- آلا ala: آلا قارانلێق، آلا یارێمچێق.
- شێن şın: آغ‌شێن، قاراشێن.
- آچێق açıq: آچێق قارا، آچێق سارێ.
6) چوخالتما درجه‌سی: صیفتین بوُ درجه‌سینده کئفیّت، علامت و صیفتین میقداری، عادی درجه‌یه نیسبت یا آرتێر یا دا آزالێر. بوُ درجه‌نین علامتی «جا ca، جه cə» شکیلچیسی‌دیر: بالاجا، یاخشی‌جا، قاراجا، کؤرپه‌جه، یئکه‌جه.
قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، ۱۳۷۹ییرمی‌بیرینجی درس: صیفت
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
آدلارێن نئجه‌لیگی‌نی بیلدیرَن سؤزلره، "صیفت sifət" دئییلیر.
تۆرکجه دیلینده: 1. صیفت آددان قاباق گلر: گؤزل قێز، قێزێل آلما، سولدوزلو ایگید.
2.صیفت خبر اولسا، آددان سونرا گلر: ستّار قورخماز اێدێ.
صیفتلرین قوُرولوشجا نوعلارێ:
1) ساده صیفتلر Sadə sifətlər: بیر کؤکدن عیبارت اولار.
تۆرکجه دیلینده: 1. صیفت آددان قاباق گلر: گؤزل قێز، قێزێل آلما، سولدوزلو ایگید.
2.صیفت خبر اولسا، آددان سونرا گلر: ستّار قورخماز اێدێ.
صیفتلرین قوُرولوشجا نوعلارێ:
1) ساده صیفتلر Sadə sifətlər: بیر کؤکدن عیبارت اولار.
- بویا(رنگ) Boya: آغ، یاشێل، گؤی.
- نه‌جۆرلوک Nəcürlük: یاخشێ، پیس.
- اؤلچو و حجم Ölçü və həcm: اوجا، قێسا، نارێن.
- داد Dad: تورش، آجێ، ایتی.
- اۆزونده‌کی علامت Üzündəki əlamət: شیل، قوجا، گنج.
- ایستی‌لیک و آغێرلێق İstilik və ağırlıq: سرین، یۆنگول، اێلێق، آغێر، قاینار
...
[یازێنێن بۆتونونو گؤرمک اۆچون، "ایدامه"سینه باخێنێز.]
