ییرمی‌ایکینجی درس: صیفتلرین درجه‌سی
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
چاغداش آزربایجان تۆرکجه‌سینده صیفتین آلتێ درجه‌سی واردێر:
1) عادی درجه: بوُ درجه‌ده اولان صیفتلر، شئیلرین علامتی‌نی عادی شکیلده بیلدیریر. اؤرنک: یاشێل، چالێشقان، یاخشێ، اوُجابوْی.
2) قارشێلاشدێرما (مۆقاییسه) درجه‌سی: بوُ درجه ایکی ویا چوخ شئیده اوْلان عئینی کئیفیّتی قارشێلاشدێرێر. بوُ درجه‌نین علامتی اۆچ جۆرهدیر:
3) اۆستونلوک درجه‌سی: بوُ درجه ایله، بیر کئیفیّت، عادی درجه‌دن اۆستون گؤستریلیر (گؤرسدیلیر). بوُ درجه‌نین علامتلری «ان ən، چوخ çox، لاپ lap، اولدوقجا olduqca»دێر کی صیفتین باشێنا آرتێرێلێر. اؤرنک: ان گؤزل، لاپ گؤزل، چوخ سوْیوق، اولدوقجا یاخشێ.
4) شیدّت‌لندیرمه درجه‌سی: بوُ درجه، صیفتین تعیین‌لیک درجه‌سینی شیدّتلندیریر. بوُ فورمادا، صیفتین ایلک هئجاسی‌نین سسلی‌سیندن سونرا «م m، پ p، س s، ر r» سس‌سیزلریندن بیری گلیب، سونرا صیفتین اؤزو بۆتون شکیلده گلیر. اؤرنک: بوْم‌بوْش، ساپ‌سارێ، قێپ‌قێرمێزێ، دۇپ‌دۇرو، بام‌باشقا، قاپ‌قارا، یام‌یاشێل، گؤم‌گؤی، قاپ‌قارانلێق.
5) کیچیلتمه درجه‌سی: بوُ درجه، شئیلرده‌کی علامت، صیفت و کئیفیّتین عادی درجه‌سیندن آز اولدوغونو بیلدیریر. بوُ درجه‌نین شکیلچی‌لری آشاغێداکێلاردێر:
6) چوخالتما درجه‌سی: صیفتین بوُ درجه‌سینده کئفیّت، علامت و صیفتین میقداری، عادی درجه‌یه نیسبت یا آرتێر یا دا آزالێر. بوُ درجه‌نین علامتی «جا ca، جه cə» شکیلچیسی‌دیر: بالاجا، یاخشی‌جا، قاراجا، کؤرپه‌جه، یئکه‌جه.
1) عادی درجه: بوُ درجه‌ده اولان صیفتلر، شئیلرین علامتی‌نی عادی شکیلده بیلدیریر. اؤرنک: یاشێل، چالێشقان، یاخشێ، اوُجابوْی.
2) قارشێلاشدێرما (مۆقاییسه) درجه‌سی: بوُ درجه ایکی ویا چوخ شئیده اوْلان عئینی کئیفیّتی قارشێلاشدێرێر. بوُ درجه‌نین علامتی اۆچ جۆرهدیر:
- راق raq، رک rək: یاخشێراق yaxşıraq، سرینرک sərinrək.
- دان dan، دن dən: بوُ شکیلچیلر صیفتلره آرتێرێلمایێر، بلکه ایکی آددان، کئیفیّتی آز اولانا علاوه اولونور: یوُخو بالدان شیرین‌دیر.
- داها daha: داها یاخشێ، داها سرین.
3) اۆستونلوک درجه‌سی: بوُ درجه ایله، بیر کئیفیّت، عادی درجه‌دن اۆستون گؤستریلیر (گؤرسدیلیر). بوُ درجه‌نین علامتلری «ان ən، چوخ çox، لاپ lap، اولدوقجا olduqca»دێر کی صیفتین باشێنا آرتێرێلێر. اؤرنک: ان گؤزل، لاپ گؤزل، چوخ سوْیوق، اولدوقجا یاخشێ.
4) شیدّت‌لندیرمه درجه‌سی: بوُ درجه، صیفتین تعیین‌لیک درجه‌سینی شیدّتلندیریر. بوُ فورمادا، صیفتین ایلک هئجاسی‌نین سسلی‌سیندن سونرا «م m، پ p، س s، ر r» سس‌سیزلریندن بیری گلیب، سونرا صیفتین اؤزو بۆتون شکیلده گلیر. اؤرنک: بوْم‌بوْش، ساپ‌سارێ، قێپ‌قێرمێزێ، دۇپ‌دۇرو، بام‌باشقا، قاپ‌قارا، یام‌یاشێل، گؤم‌گؤی، قاپ‌قارانلێق.
5) کیچیلتمه درجه‌سی: بوُ درجه، شئیلرده‌کی علامت، صیفت و کئیفیّتین عادی درجه‌سیندن آز اولدوغونو بیلدیریر. بوُ درجه‌نین شکیلچی‌لری آشاغێداکێلاردێر:
- اێمتێل ımtıl، ایمتیل imtil، اوُمتول umtul، اۆمتۆل ümtül: سارێمتێل، ماویمتیل، بوْزومتول، گؤیۆمتۆل.
- سوْو sov: اۇزونسوْو، دلی‌سوْو.
- تَهَر təhər: سارێتهر، اوُزون‌تهر.
- اێمتێراق ımtıraq: قێرمێزێمتێراق، آغێمتێراق.
- آلا ala: آلا قارانلێق، آلا یارێمچێق.
- شێن şın: آغ‌شێن، قاراشێن.
- آچێق açıq: آچێق قارا، آچێق سارێ.
6) چوخالتما درجه‌سی: صیفتین بوُ درجه‌سینده کئفیّت، علامت و صیفتین میقداری، عادی درجه‌یه نیسبت یا آرتێر یا دا آزالێر. بوُ درجه‌نین علامتی «جا ca، جه cə» شکیلچیسی‌دیر: بالاجا، یاخشی‌جا، قاراجا، کؤرپه‌جه، یئکه‌جه.
قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، ۱۳۷۹ 