سون درس: ظرف
یازار : اورمولو
+0 Bəyən۱) حرکت طرزی ظرفلری: بۇ ظرفلر «نئجه؟٬ نهجۆر؟٬ نه حالدا؟»یا جاواب وئرن ظرفلردیر.
- ساده ظرفلر: دۆز٬ تئز٬ دیک٬ یاواش٬ ...
- دۆزلتمه ظرفلر: برکدن٬ ترسینه٬ شیدّتله٬ ایگیدجهسینه٬ یاواشجا٬ دانێشماز٬ ...
- مۆرکّب ظرفلر: دالبادال٬ بیردن-بیره٬ ال-اله٬ ...
۲) زامان ظرفلری:
- ساده ظرفلر: دۆنن٬ ایندی٬ ...
- دۆزلتمه ظرفلر: هلهلیک٬ اؤنجه٬ آخشامدان٬ ...
- مۆرکّب ظرفلر: تئز-تئز٬ اوْ گۆن٬ آخشام باشێ، ...
۳) یئر ظرفلری:
- ساده ظرفلر: آرخا٬ یان٬ ...
- دۆزلتمه ظرفلر: یاخێنلێقدا٬ اوْرتالێغا٬ ...
- مۆرکّب ظرفلر: اوْردا٬ بۇردا٬ بۇ ائوده٬ هر یاندان٬ بیر یاندا٬ ...
۴) مقیدار ظرفلری:
- ساده ظرفلر: آز٬ چوْخ٬ ...
- دۆزلتمه ظرفلر: بۆتونلوکله٬ دفعهلرله٬ آرشێنجا٬ آزدان٬ ...
- مۆرکّب ظرفلر: آز-آز٬ بیر-بیر٬ بیر آغێز٬ ...
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
اوتوزدؤردونجو درس: ائیلملیک باغلامالار
یازار : اورمولو
+0 Bəyən۲) ـاندا٬ ـَنده: من گئدنده سلهنی آپارارام.
۳) ـارکن٬ ـَرکن [اصلینده آد + ایکن] (یارکن٬ یَرکن٬ ـێرکن٬ ـیرکن٬ ـۇرکن٬ ـۆرکن٬ یێرکن٬ ییرکن٬ یۇرکن٬ یۆرکن٬ مێشکن٬ میشکن٬ مۇشکن٬ مۆشکن): گئجه یاتماغا حاضێرلاشارکن گؤی قۇرولدادێ.
۴) ـدێقدا٬ ـدیکده٬ ـدۇقدا٬ ـدۆکده: رییس ایچری گیردیکده هامێ آیاغا قالخدێ.
۵) ـێنجا٬ ـینجه٬ ـۇنجا٬ ـۆنجه (یێنجا٬ یینجه٬ یۇنجا٬ یۆنجه): آنا٬ عسگر گئدن اوْغلو گؤزدن ایتینجه ائوه سارێ دؤنمهدی.
۶) ـالێ، ـهلی (یالێ، یهلی): سیزین یئرینیزه قوْناق گلهلی٬ حالێم دۆزلیبدیر.
۷) ـمادان٬ ـمهدن: چالمادان اوْینایێر.
۸) ـمێش٬ ـمیش٬ ـمۇش٬ ـمۆش: اؤیرتمن (مۆعلّیم) درسی قۇرتارمامێش زنگ چالێندێ.
[بۇ درسی چوْخ اؤنملی اوْلدوغونا گؤره٬ سوْنرالار داها آرتێق آچێقلایاجاغێق.]
اوتوزاوچونجو درس: ائیلمین عومومی شکیللری
یازار : اورمولو
+0 Bəyən۲) ائیلمین سوْرغو شکلی: ائیلم + می٬ می٬ مۇ٬ مۆ ---> یازدینمی؟٬ بیلدینمی؟٬ گؤردونوزمو؟٬ گلیرسینیزمی؟ [آنادولو تۆرکجهسینی نظرده تۇتساق: گلیرمیسینیز؟]
اؤرنک: خبر فوْرماسی: یاشار تاکسی ایله ائوه گئتدی.
سوْرغو فوْرماسی:
یاشارمی تاکسی ایله ائوه گئتدی؟ [تاکسی ایله ائوه گئدهنین «یاشار» اوْلدوغو سوْروشولور.]
یاشار تاکسی ایلهمی ائوه گئتدی؟ [وسیلهدن سوْروشولور.]
یاشار تاکسی ایله ائوهمی گئتدی؟ [گئتدیگی یئر سوْروشولور.]
یاشار تاکسی ایله ائوه گئتدیمی؟ [گئدیب-گئتمهمزلیگی سوْروشولور.]
قایناقلار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
«تدریس ترکی استانبولی Türkçe eğitim» بلاگیاوتوزایکینجی درس: ائیلمین شکیللری
یازار : اورمولو
+0 Bəyənبیرینجی شخص:
- تک شخص: «ێم٬ یم٬ ۇم٬ ۆم». اؤرنک: گلیم٬ آلێم٬ وۇرۇم٬ گؤروم٬ الهییم٬ قوْرویوم٬ سۆرویوم.
- توْپلو شخص: «اق٬ ــَ ک». اؤرنک: آلاق٬ گلک٬ قالایاق٬ الهیک.
ایکینجی شخص:
- تک شخص: بۇ شخصده٬ بۇیوروق٬ ائیلمین کؤکو اوْلور. اؤرنک: یاز٬ گئت٬ گؤر٬ وۇر.
- توْپلو شخص: «ێن٬ ین٬ ۇن٬ ۆن/ ێز٬ یز٬ ۇز٬ ۆز»: اؤرنک: باخێن٬ سۆرون٬ گلیز٬ وۇرون٬ آلێز٬ سؤکون٬ تؤکوز.
اۆچونجو شخص:
- تک شخص: «سێن٬ سین٬ سۇن٬ سۆن». اؤرنک: آلسێن٬ بیلسین٬ قوْیسون٬ گؤرسون.
- توْپلو شخص: «سێنلار٬ سینلر٬ سۇنلار٬ سۆنلر». اؤرنک: آلسێنلار٬ بیلسینلر٬ قوْیسونلار٬ گؤرسونلر.
[یازێنێن بۆتونونو گؤرمک اۆچون، "ایدامه"سینه باخێنێز.]
اوتوزبیرینجی درس: فعللرده بیتیشن شخص عوضلیکلری
یازار : اورمولو
+0 Bəyən۲. بیرینجی توْپلو شخص: بۇ شخصین علامتی «ق ٬q ک k»دیر. اؤرنک: یازدێق٬ گؤردوک٬ باخێرێق٬ گلهسیییک.
۳. ایکینجی تک شخص: بیتیشن شخص عوضلیگی بۇ شخصده٬ «ن٬ n سن sən/ سان san»دێر. اؤرنک: قالدێن٬ گلدین٬ گؤرهسن٬ قالمالێسان.
شۆهودی کئچمیش٬ ایندیکی چاغ٬ قطعی گلهجک چاغ٬ غئیری-قطعی گلهجک چاغ٬ لازێم شکیل٬ ایلتیزام-آرزو فوْرماسی و واجیب فوْرماسێندا٬ ایکینجی شخص عوضلیگی «سن/ سان»دێر. اؤرنک: گؤرموشسن٬ گؤرورسن٬ گؤرهجکسن٬ گؤرَرسن٬ گؤرهسیسن٬ گرک گؤرهسن٬ گؤرمهلیسن.
۴. ایکینجی توْپلو شخص: بیتیشن شخص عوضلیگی بۇ شخصده٬ «ز ٬z سێنێز[سێز] sınız/ سینیز[سیز] siniz»دیر. اؤرنک: یازدێز٬ گؤردۆز٬ گلهجکسینیز٬ گؤرموشسۆنوز.
ائیلمین کؤکو سسسیزله بیتنده٬ بۇیوروق فوْرماسێندا٬ بیتیشن شخص عوضلیگی دؤردچئشیدلی «ێن ın، ین ٬in ۇن ٬un ۆن ün» ویا دؤردچئشیدلی «ێز ٬ız یز ٬iz ۇز ٬uz ۆز üz» اولار. اؤرنک: گلین = گلیز٬ باخێن = باخێز. [یازێلاردا احترام اۆچون: باخێنێز٬ گلینیز]
۵. اۆچونجو تک شخص: بۇ شخصین٬ ایندیکی چاغدا٬ بیتیشن شخص عوضلیگی اوْلماز. آمّا باشقا چاغلاردا بئله اوْلار:
- شۆهودی کئچمیش: گۆلدۆ٬ گلدی.
- اۇزاق کئچمیش: بیلمیش ایدی.
- غئیری-قطعی گلهجک: ساتار٬ گلر.
- ایلتیزام٬ آرزو: گرک ساتا٬ گرک بیله.
- شرط: یازسا٬ گئتسه.
ائیلمین قالان چاغلارێندا٬ بۇ شخصین عوضلیگی دؤردچئشیدلی «دێر ٬dır دیر ٬dir دۇر ٬dur دۆر dür»دن عیبارتدیر. اؤرنک: اۇساناجاقدیر٬ گئتمهمهلیدیر٬ پوْزموشدۇر٬ گؤرموشدۆر.
۶. اۆچونجو توْپلو شخص: بۇ شخصین بیتیشن شخص عوضلیگی یالنێز «لار ٬lar لر lər»دیر. اؤرنک: گلدیلر٬ یازدێلار٬ گئتمهمهلیدیرلر٬ قالسێنلار.
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
اوتوزونجو درس: ائیلملرده زامان
یازار : اورمولو
+0 Bəyəni. شوهودی کئچمیش Şühudi keçmiş (موطلق کئچمیش): بوُ کئچمیش چاغ، ایشین کئچمیشده باش وئریب قوُرتاردیغینی بیلدیریر. اونون اکلری دؤردچئشیدلی «دی، دی، دوُ، دو»دان عیبارتدیر. بوُ کئچمیش چاغین دانما علامتی «ما، مه»دیر.
ii. نقلی کئچمیش Nəqli keçmiş: بوُ چاغدا، خبر وئرَن، کئچمیشده اولموش بیر ایشدن نقل ائدیر...
[یازێنێن بۆتونونو گؤرمک اۆچون، "ایدامه"سینه باخێنێز.]
ائیلهیه بیلیر؟
یازار : اورمولو
+0 Bəyənیانلێش ائیلهیه بیلیر ایشلهیه.
دۆزگونایشلهیه بیلیر.
یانلێش ائیلهیه بیلَرسن گلهسن؟
دۆزگونگله بیلَرسن؟ (گله بیلرمیسن؟)
یانلێش ائیله بیلمهدی تاپا.
دۆزگونتاپا بیلمهدی.
دیقّت ائتسهنیز، یانلێش جۆملهلر فارسجا مۆعادیللرینین ترجۆمهسیندن یارانێبدێر:
فارسجا ---> میتواند آن کار را انجام دهد.
یانلێش مۆعادیلی ائیلهیه بیلیر اوْ ایشی گؤره.
دۆزگون مۆعادیلیاوْ ایشی گؤره بیلیر.
ییرمیدوققوزونجو درس: ائیلملرین نوعو
یازار : اورمولو
+0 Bəyən2)ائدیلگن ائیلم (مجهول فعل): ایشگؤرن بللی اولماسا، ائیلمه ائدیلگن دئییلیر. اؤرنک: اوتاق سۆپورولدو. مکتوب یازێلدێ.
ائیلملری ائدیلگن ائتمک اۆچون، ایشلَدیلَن اکلرین ان اؤنملیسی بونلاردێر:
- ـێل ıl، ـیل il، ـوُل ul، ـۆل ül (+ل): یاز ---> یازێل، دئ ---> دئییل، اوی ---> اویول، سؤی ---> سؤیۆل.
- ـێن ın، ـین in، ـوُن un، ـۆن ün (+ن): آل ---> آلێن، سیل ---> سیلین، یول ---> یولون، بؤل ---> بؤلۆن.
3)قایێدێش ائیلمی (~إنفعال): ائیلمین مضمونو، ایشین نتیجهسینی ایشگؤرنین اؤزونه قایتارسا، بئله ائیلملره قایێدێش ائیلملری دئییلیر. دئمک، بوُ ائیلملر ائدیلگن ائیلملرین ترسهسیدیر. اؤرنک: یوُیوندو، سئویندی، گئییندی، دئییندی، اؤیوندو.
قایێدێش ائیلمی دۆزَلدن اکلر:
- ـێن ın، ـین in، ـوُن un، ـۆن ün (+ن): سئو ---> سئوین، سۆر ---> سۆرۆن، گؤر ---> گؤرۆن.
- ـێل ıl، ـیل il، ـوُل ul، ـۆل ül (+ل): آچ ---> آچێل، ووُر ---> ووُرول، قوی ---> قویول.
4)قارشێلێق-بیرگهلیک ائیلمی: بوُ ائیلملر ایشین قارشێ-قارشێیا، یوخسا مۆشترک گؤرولدویونو بیلدیریر. قارشێلێق ائیلملر اساساً تأثیرلی ائیلملردن یارانێر. اؤرنک: گؤروشدوک، سئویشدیک، سؤزلشدیلر، ووُروشدولار، چاپێشدێلار.
قارشێلێق ائیلمی دۆزلدن اکلر:
- ـێش ış، ـیش iş، ـوُش uş، ـۆش üş (+ش): چاپ ---> چاپێش، سئو ---> سئویش، بوغ ---> بوغوش، گؤر ---> گؤرۆش.
- «لاش، لش [لا+ش، له+ش]» اکلریله یارانان ائیلملر مضمونجا قارشێلێق معنا ایفاده ائدیر. اؤرنک: آیاقلاش، سؤزلش، اللش، مصلحتلش، اۆزلش، smsلش.
5)گرکلی (ایجبار) ائیلم: بوُ ائیلملرده ایش بیر شخصین بویروغو، ایستگی، مصلحتی ویا تدبیری ایله ایکینجی شخص ویا ایکینجی شخصین واسیطهسی ایله اۆچونجو شخص طرفیندن گؤرولور. بوُ ائیلملر، یالنێز تأثیرلی ائیلملردن دۆزلیر. بوُ ائیلملر، همان تأثیرسیز فعللری تأثیرلی ائدن اکلردن یارانێر. اؤرنک: آت ---> آتدێر، اوخشا ---> اوخشات، یاز ---> یازدێر، ایشله ---> ایشلَت.
قایناقلار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجهسی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، ۱۳۷۹آزربایجان ویکیپدیاسێ، Feil