اونونجو درس: دوزلتمه سؤزلر و سؤزدوزلدیجی شکیلچیلر
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
تازا کلمه دۆزَلتمَک اۆچون، کؤک‌لره آرتێرێلان شکیلچی‌لره، "سؤزدۆزَلدیجی شکیلچیلر" دئییلیر.
اؤرنَک:
-دۆزلتمه سؤزلره یئنه سؤزدۆزلدیجی اکلر آرتێرماق ایله‌ن، تازا سؤزلر دۆزلتمک اولار:
چؤرک‌چی+لیک= چؤرک‌چی‌لیک Çörəkçi+lik= Çörəkçilik، باشقان+سێز= باشقان‌سێز Başqan+sız= Başqansız
اؤرنَک:
- باشچێ Başçı
- باشقان Başqan
- باشلێ Başlı
- باشلێق Başlıq
-دۆزلتمه سؤزلره یئنه سؤزدۆزلدیجی اکلر آرتێرماق ایله‌ن، تازا سؤزلر دۆزلتمک اولار:
چؤرک‌چی+لیک= چؤرک‌چی‌لیک Çörəkçi+lik= Çörəkçilik، باشقان+سێز= باشقان‌سێز Başqan+sız= Başqansız
قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، 1379دوققوزونجو درس: کلمه‌لرین قورولوشو
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
سؤزجوک‌لر(کلمه‌لر) قوُرولوشونا گؤره اۆچ جۆر اولور:
- کلمه‌نین دَییشیلمه‌یَن مۆستقیل آنلامێ اولان بؤلومونه، «کؤک Kök» دئییلیر. اؤرنک: دمیرچی‌خانا Dəmirçixana، آت‌لێ Atlı
- کلمه‌نین دگیشیلَن مۆستقیل ایشلنمه‌یَن بؤلومونه، «شکیلچی Şəkilçi» ویا «اک Ək» دئییلیر. اؤرنک: قازانچا Qazança، گلیش Gəliş
- ساده کلمه‌لر: همیشه ثابیت قالێب، تک‌لیک‌ده آنلامێ(معناسێ) اولان، بیر حرفی دۆشسه آنلامێنێ ایتیرَن کلمه‌لره، ساده کلمه‌لر دئییلیر.
- دوزلَتمه کلمه‌لر: بیر ساده کلمه و سؤز(کلمه)دۆزَلدن شکیلچی(اک)دن عیبارت اولان کلمه‌لره، دوزَلتمه کلمه‌لر دئییلیر.
- مۆرکّب کلمه‌لر: ایکی ویا نئچه کؤک‌دن دوزَلَن کلمه‌لره، مۆرکّب کلمه‌لر دئییلیر.
- کلمه‌نین دَییشیلمه‌یَن مۆستقیل آنلامێ اولان بؤلومونه، «کؤک Kök» دئییلیر. اؤرنک: دمیرچی‌خانا Dəmirçixana، آت‌لێ Atlı
- کلمه‌نین دگیشیلَن مۆستقیل ایشلنمه‌یَن بؤلومونه، «شکیلچی Şəkilçi» ویا «اک Ək» دئییلیر. اؤرنک: قازانچا Qazança، گلیش Gəliş
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
سککیزینجی درس: سؤزلرین سون حرفی
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
آزربایجان تۆرکجه‌سی‌نین سؤزلری ائشیدیلدیگی کیمی یازێلێر (فونئتیک‌دیر).
- آخێرێ «ق Q» یا «غ Ğ» ویا «خ X» تلفّۆظ اولان سؤزلر، اگر تک‌هئجالی اولسالار، «غ Ğ» یا «خ X» و اگر ایکی هئجالی ویا چوخ‌هئجالی اولسالار، «ق Q» شکلینده یازێلێر. اؤرنک: چوخ Çox، یاغ Yağ، باخ Bax، زێغ Zığ، توخ Tox /// اوُشاق Uşaq، قاچماق Qaçmaq، قێشلاق Qışlaq، پارلاق Parlaq.
- قالێن سسلی آناسؤزلر(مصدرلر) «ق Q»، اینجه سسلیلر ده «ک K» ایله‌ن بیتَر. اؤرنک: یازماق Yazmaq، اولماق Olmaq، یئمَک Yemək، سؤنمک Sönmək.
- سؤزلرین آخێرێنداکێ «ق Q» حرفی، ایکی سسلی آراسێنا دۆشسه، «غ Ğ» حرفینه چئوریلَر. اؤرنک: باشماق+ێم= باشماغێم Başmaq+ım=Başmağım
- ایکی ویا چوخ هئجالی سؤزلرین سونونداکێ «ت T» حرفی، ایکی سسلی آراسێنا دۆشَنده، «د D» حرفینه چئوریلیر. اؤرنک: اوُنوُت+وُر= اونودور Unut+ur= Unudur، قاچێرت+ێر= قاچێردێر Qaçırt+ır= Qaçırdır
- سؤزلرین سونونداکێ «ک K» حرفی، ایکی سسلی آراسێنا دۆشنده، «گ G» ویا «ی Y» حرفینه چئوریلیر. اؤرنک: چؤرَک+ین= چؤرَگین(چؤرَیین) Çörək+in= Çörəgin Çörəyin، امَک+ینیز= امَگینیز(امَیینیز) Əmk+iniz= Əməginiz Əməyiniz
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
یئددینجی درس: هیجا
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
سؤزلر پارچا-پارچا دئییلیر؛ هر پارچا بیر هیجادێر و هر هیجادا بیر سسلی واردێر:
- بیر هیجالێ: آت At، گؤز Göz
- ایکی هیجالێ: آنا Ana، قوچاق Qoçaq
- اۆچ‌هیجالێ: قارداش‌لێق Qardaşlıq، کَپه‌نَک Kəpənək
- دؤردهیجالێ: یازێچێلێق Yazıçılıq، ایستانبول‌لو İstanbullu
- بئش‌هیجالێ: آزربایجانچێ Azərbaycançı، یاشێل‌لاشدێرماق Yaşıllaşdırmaq
- تام آچێق هیجا: سؤزۆن اوّلینده گلر و یالنیز بیر سسلی‌دن عیبارت اولار. اؤرنک: «آ»+نا A+na، «او»+غوز O+ğuz.
- آچێق هیجا: بیر سس‌سیز ایله بیر سسلی‌دن عیبارت‌دیر و سؤزون هر یئرینده گله بیلَر. اؤرنک: بی+بی Bi+bi، دَ+وه Də+və.
- قاپالێ هیجا: بیر سسلی ایله بیر سس‌سیزدن قوُرولان هیجادێر. بوُ هیجا سؤزون هر یئرینده گله بیلر. اؤرنک: آت At، اۆچ Üç.
- تام قاپالێ هیجا: ایکی سس‌سیز ایله آرالاریندا بیر سسلی‌دن عیبارت اولان هیجادێر. بوُ هیجا سؤزون هر یئرینده ایشلَنیر. اؤرنک: بال Bal، کۆل Kül.
- ایکینجی تام قاپالێ هیجا: اۆچ سس‌سیز و بیرینجی سس‌سیزدن سونرا گلن، بیر سسلی‌دن عیبارت اولان هیجادێر. سونراکی ایکی سس‌سیزدن بیری مۆطلق جینگیلتیلی اولمالێدێر: سَرت Sərt، قوُرد Qurd.
قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، 1379آلتینجی درس: آردیجیللیق قانونو
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
"آردێجێل‌لێق
/توالی /سسلیلرین بیر-بیری‌نین دالێنجا گلمه‌سی" قانۇنۇ: «اصل تۆرک
سؤزلرینده، سسلیلر مۆعیّن ترتیب ایله‌ن دۆزۆلَنده، دۆزَلیر.«
دئمک، بیر کلمه‌نین بیرینجی سسلی‌سی‌نی بیلسه‌ک، سسلی اوُیغوُن‌لوُغوُ
قانونو یاردێمێ(کؤمگی) ایله‌ن، سونراکی هئجالاردا گلن سسلی‌لری ده تعیین ائده
بیلَریک.
نۆکته‌لر:
- «ائ E»، «اؤ Ö»، «او O» سسلی‌لری کلمه‌لرین آنجاق بیرینجی هئجاسێندا گله بیلَر.
- ایمکانێ اولان یئرده، دوداقلانان-دوداقلانمایان سسلی‌لری ده نظرده آلمالێیێق. اؤرنک: تبریز +(لی /لۆ) =تبریزلی، اوُرموُ +(لێ/ لوُ) =اورمولو.
قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، 1379
بئشینجی درس: سسلی اویغونلوغو قانونو
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
اصل تۆرک سؤزلرینده، سسلیلر یا اینجه اولار یا دا قالێن. دئمک، بیر سؤزده سسلیلرین هامێسێ بیر جینسدن اولمالێدێر.
سؤزلرده قالێن ویا اینجه سسلیلرین بیر جینسدن اولماسێنا «سسلی اوُیغۇن‌لۇغۇ قانۇنۇ(آهنگ قانونو)» دئییلیر. اؤرنک‌لر:
الف) قالێن:
ب) اینجه:
سؤزلرده قالێن ویا اینجه سسلیلرین بیر جینسدن اولماسێنا «سسلی اوُیغۇن‌لۇغۇ قانۇنۇ(آهنگ قانونو)» دئییلیر. اؤرنک‌لر:
الف) قالێن:
- اوُجوُزلوُ Ucuzlu
- یایلاق Yaylaq
- دوداق Dodaq
- یولداش‌لێق Yoldaşlıq
- ووُرغوُن Vurğun
ب) اینجه:
- ائولی Evli
- ازیلگَن Əzilgən
- سۆپۆرگه Süpürgə
- چؤلچۆ Çölçü
- دیرَک Dirək
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
دؤردونجو درس: دوداقلانان و دوداقلانمایان سسلیلر
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
سسلیلرین بعضی‌سینی دئیَنده، دوداقلار گیرده‌لَشیب ایره‌لی اوُزانێر. بئله سسلی‌لره «دوداقلانان سسلیلر» دئییلیر:
- او O
- اؤ Ö
- اوُ U
- اۆ Ü
- آ A
- ائ E
- ا Ə
- ای İ
- اێ I
قایناق: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
اوچونجو درس: قالین و اینجه سسلر
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
آذربایجان تۆرکجه‌سینده اولان سسلی‌لردن دؤردۆ قالێن‌دێر:
- آ A
- اێ I
- او O
- اوُ U
قالان بئش سسلی اینجه‌دیر:
- ائ E
- ا Ə
- ای İ
- اؤ Ö
- اۆ Ü
سسلی‌لردن «او O،اؤ Ö، ائ E» اصل تۆرک سؤزلرینده بیرینجی هئجادا گله بیلَر. [بوُ درس ان(لاب) چوخو اک‌لری(شکیلچی‌لری) ایشلتمک‌ده لازیم اولونور.]
قایناق: قێساجێق آذربایجان تورکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
ایکینجی درس: کار و جینگیلتیلی سسلر
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
آذربایجان تۆرکجه‌سی‌نین سسسیزلری یا کار یا دا جینگیلتیلی اولور.
کار سسسیزلری تلفّۆظ ائدنده، سس تئللری تیتره‌مه‌ییر و سس ائشیدیلمه‌ییر: «پ، ت، ک» کیمی.
جینگیلتیلی سسسیزلری تلفّوظ ائدنده، سس تئللری تیتره‌ییر و سس ائشیدیلیر: «ب، ن، ز» کیمی.
آذربایجان تورکجه‌سینده کار سسسیزلره نیسبت، جینگیلتیلی سسسیزلر چوخ ایشله‌نیر.
قایناق: قێساجێق آذربایجان تورکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
کار سسسیزلری تلفّۆظ ائدنده، سس تئللری تیتره‌مه‌ییر و سس ائشیدیلمه‌ییر: «پ، ت، ک» کیمی.
جینگیلتیلی سسسیزلری تلفّوظ ائدنده، سس تئللری تیتره‌ییر و سس ائشیدیلیر: «ب، ن، ز» کیمی.
آذربایجان تورکجه‌سینده کار سسسیزلره نیسبت، جینگیلتیلی سسسیزلر چوخ ایشله‌نیر.
قایناق: قێساجێق آذربایجان تورکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
