تورکجه قرامری

• آخێرێ «ق Q» یا «غ Ğ» ویا «خ X» تلفّۆظ اولان سؤزلر، اگر تک‌هئجالی اولسالار، «غ Ğ» یا «خ X» و اگر ایکی هئجالی ویا چوخ‌هئجالی اولسالار، «ق Q» شکلینده یازێلێر. اؤرنک: چوخ Çox، یاغ Yağ، باخ Bax، زێغ Zığ، توخ Tox /// اوُشاق Uşaq، قاچماق Qaçmaq، قێشلاق Qışlaq، پارلاق Parlaq.

• قالێن سسلی آناسؤزلر(مصدرلر) «ق Q»، اینجه سسلی‌لر ده «ک K» ایله‌ن بیتَر. اؤرنک: یازماق Yazmaq، اولماق Olmaq، یئمَک Yemək، سؤنمک Sönmək.

• سؤزلرین آخێرێنداکێ «ق Q» حرفی، ایکی سسلی آراسێنا دۆشسه، «غ Ğ» حرفینه چئوریلَر. اؤرنک: باشماق+ێم= باشماغێم Başmaq+ım=Başmağım
  

• ایکی ویا چوخ هئجالی سؤزلرین سونونداکێ «ت T» حرفی، ایکی سسلی آراسێنا دۆشَنده، «د D» حرفینه چئوریلیر. اؤرنک: اوُنوُت+وُر= اونودور Unut+ur= Unudur، قاچێرت+ێر= قاچێردێر Qaçırt+ır= Qaçırdır
  

• سؤزلرین سونونداکێ «ک K» حرفی، ایکی سسلی آراسێنا دۆشنده، «گ G» ویا «ی Y» حرفینه چئوریلیر. اؤرنک: چؤرَک+ین= چؤرَگین(چؤرَیین) Çörək+in= Çörəgin Çörəyin، امَک+ینیز= امَگینیز(امَیینیز) Əmk+iniz= Əməginiz Əməyiniz
  

• بیر هیجالێ: آت At، گؤز Göz

• ایکی هیجالێ: آنا Ana، قوچاق Qoçaq

• اۆچ‌هیجالێ: قارداش‌لێق Qardaşlıq، کَپه‌نَک Kəpənək
  

• دؤردهیجالێ: یازێچێلێق Yazıçılıq، ایستانبول‌لو İstanbullu
  

• بئش‌هیجالێ: آزربایجانچێ Azərbaycançı، یاشێل‌لاشدێرماق Yaşıllaşdırmaq
  

• تام آچێق هیجا: سؤزۆن اوّلینده گلر و یالنیز بیر سسلی‌دن عیبارت اولار. اؤرنک: «آ»+نا A+na، «او»+غوز O+ğuz.

• آچێق هیجا: بیر سس‌سیز ایله بیر سسلی‌دن عیبارت‌دیر و سؤزون هر یئرینده گله بیلَر. اؤرنک: بی+بی Bi+bi، دَ+وه Də+və.
  

• قاپالێ هیجا: بیر سسلی ایله بیر سس‌سیزدن قوُرولان هیجادێر. بوُ هیجا سؤزون هر یئرینده گله بیلر. اؤرنک: آت At، اۆچ Üç.

• تام قاپالێ هیجا: ایکی سس‎سیز ایله آرالاریندا بیر سسلی‌دن عیبارت اولان هیجادێر. بوُ هیجا سؤزون هر یئرینده ایشلَنیر. اؤرنک: بال Bal، کۆل Kül.

• ایکینجی تام قاپالێ هیجا: اۆچ سس‌سیز و بیرینجی سس‌سیزدن سونرا گلن، بیر سسلی‌دن عیبارت اولان هیجادێر. سونراکی ایکی سس‌سیزدن بیری مۆطلق جینگیلتی‌لی اولمالێدێر: سَرت Sərt، قوُرد Qurd.

"آردێجێل‌لێق /توالی /سسلی‌لرین بیر-بیری‌نین دالێنجا گلمه‌سی" قانۇنۇ: «اصل تۆرک سؤزلرینده، سسلی‌لر مۆعیّن ترتیب ایله‌ن دۆزۆلَنده، دۆزَلیر.«

دئمک، بیر کلمه‌نین بیرینجی سسلی‌سی‌نی بیلسه‌ک، سسلی اوُیغوُن‌لوُغوُ قانونو یاردێمێ(کؤمگی) ایله‌ن، سونراکی هئجالاردا گلن سسلی‌لری ده تعیین ائده بیلَریک.

• «ائ E»، «اؤ Ö»، «او O» سسلی‌لری کلمه‌لرین آنجاق بیرینجی هئجاسێندا گله بیلَر.

• ایمکانێ اولان یئرده، دوداقلانان-دوداقلانمایان سسلی‌لری ده نظرده آلمالێیێق. اؤرنک: تبریز +(لی /لۆ) =تبریزلی، اوُرموُ +(لێ/ لوُ) =اورمولو.
  

قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری

معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، 1379

• اوُجوُزلوُ Ucuzlu
  

• یایلاق Yaylaq

• دوداق Dodaq

• یولداش‌لێق Yoldaşlıq

• ووُرغوُن Vurğun

• ائولی Evli

• ازیلگَن Əzilgən

• سۆپۆرگه Süpürgə

• چؤلچۆ Çölçü

• دیرَک Dirək
  

• او O
  
• اؤ Ö
  
• اوُ U
  
• اۆ Ü
  

• آ A
  
• ائ E
  
• ا Ə
  
• ای İ
• اێ I

• آ A
  
• اێ I
  
• او O
  
• اوُ U

• ائ E
  
• ا Ə
  
• ای İ
  
• اؤ Ö
  
• اۆ Ü 

1. «آ- ا»: آنا، آراز . A - a: Ana, Araz
2. «ا - ه»: ال، دده . Ə - ə: Əl, Dədə
   
3. «اێ - ێ»: قێزێل، وارلێ . I - ı: Qızıl, Varlı
   
4. «ای - ی»: ایش، دیز . İ - i: İş, Diz
5. «ائ - ئ»: ائل، سئوگی . E - e: El, Sevgi
   
6. «اوُ - وُ»: قوُش، اوُلدوُز . U - u: Quş, Ulduz
   
7. «اوْ - وْ»: اوْدون، یوْلداش . O - o: Odun, Yoldaş
   
8. «اؤ - ؤ»: گؤزل، اؤردَک .Ö - ö: Gözəl, Ördək
   
9. «اۆ - ۆ»: یۆز، اۆزۆک . Ü - ü: Yüz, Üzük
   
   

1. «ب» B - b
   
2. «پ» P - p
   
3. «ت/ ط» T - t
   
4. «ج»: جوجه، اوُجوُز . C - c: Cücə, Ucuz
   
5. «چ»: چؤل، چاریق . Ç - ç: Çöl, çarıq
6. «خ»: خالچا، اوخچوُ . X - x: Xalça, Oxçu
   
7. «د» D - d
   
8. «ر» R - r
   
9. «ز/ ض/ ظ» Z - z
   
10. «ژ»: ژانر، مئساژ . J - j: Janr, Mesaj
    
11. «س/ ص/ ث» S - s
    
12. «ش»: آش، شَهَر . Ş - ş: Aş, Şəhər
    
13. «غ»: آغاج، بوغا . Ğ - ğ: Ağac, Boğa
    
14. «ف» F -f
    
15. «ق»: قازان، قاباق . Q - q: Qazan, qabaq
    
16. «ک» K - k
    
17. «گ»: گلین، گؤز . G - g: Gəlin, Göz
    
18. «ل» L - l
    
19. «م» M - m
    
20. «ن» N - n
    
21. «و» V - v
    
22. «ه/ ح»: هاوا، ا H - h: Hava, Əhər
    
23. «ی» Y - y