اون‌یئددینجی درس: آدلاردا باغلیلیق
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
بیر شئیین بیر شخصه باغلێ(منسوب) ویا عایید اولدوغونو بیلدیرمک اۆچون، او شئیین آدێنێن آخێرێنا مۆعیّن اکلر آرتێرێلار.
1. بیرینجی تک شخص(مۆتکّیم)ـه باغلێ اولاندا:
- باغلێ اولان تک شئی، سس‌سیز ایله بیتسه، باغلێلێق علامتی دؤردچئشیدلی «ێم ım، یم im، وُم um، ۆم üm» اولار. اؤرنک: پالتارێم paltarım، ائویم evim، قولوم qolum، گؤردۆگۆم gördüyüm
- باغلێ اولان تک شئی، سسلی ایله قوُرتارسا، یوُخارێداکێ اکلرین ایلکین(اوّل) سسلی‌سی دۆشَر. اؤرنک: اوبام obam، دده‌م dədəm، قوُزوم quzum، سۆرۆم sürüm
- باغلێ اولان شئی توپلو(جمع) اولسا، «لار lar، لر lər» توپلو علامتی آرتێرێلێب، اوندان سونرا باغلێلێق علامتی «ێم ım، یم im» گلر. اؤرنک: یازدێقلارێم yazdıqlarım، اللریم əllərim
2. بیرینجی توپلو شخصه باغلێ اولاندا:
- باغلێ اولان تک شئی سس‌سیز ایله بیتسه، باغلێلێق علامتی دؤردچئشدیلی «ێمێز ımız، یمیز imiz، وُموُز umuz، ۆمۆز ümüz» اولار. اؤرنک: باغێمێز bağımız، ائویمیز evimiz، یوردوموز yurdumuz، اؤرتۆگۆمۆز örtüyümüz
- باغلێ اولان شئی سسلی ایله قوُرتارسا، یوُخارێداکێ اکلرین ایلکین سسلی‌سی دۆشَر. اؤرنک: آنامێز anamız، دده‌میز dədəmiz، قوُزوموز quzumuz، گؤزگۆمۆز gözgümüz
- باغلێ اولان شئی توپلو اولسا، «لار lar، لر lər» توپلو علامتی آرتێرێلێب، اوندان سونرا باغلێلێق علامتی «ێمێز ımız، یمیز imiz» گلر. اؤرنک: توُتدوق‌لارێمێز tutduqlarımız، اؤرتۆک‌لریمیز örtüklərimiz
3. ایکینجی تک شخصه باغلێ اولاندا:
- باغلێ اولان تک شئی سس‌سیز ایله بیتسه، باغلێلێق علامتی دؤردچئشیدلی «ێن ın، ین in، وُن un، ۆن ün» اولار. اؤرنک: کیتابێن kitabın، ائوین evin، قولون qolun، سؤزۆن sözün
- باغلێ اولان تک شئی سسلی ایله قوُرتارسا، یوُخارێداکێ اکلرین ایلکین سسلی‌سی دۆشَر. اؤرنک: آتان atan، سَله‌ن sələn، قوُزون quzun، گؤزگۆن gözgün
- باغلێ اولان شئی توپلو اولسا، «لار lar، لر lər» توپلو علامتی آرتێرێلێب، اوندان سونرا باغلێلێق علامتی «ێن ın، ین in» گلر. اؤرنک: یازدێقلارێن yazdıqların، بیلدیک‌لرین bildiklərin، قوُزولارێن quzuların، سؤزلرین sözlərin
4. ایکینجی توپلو شخصه باغلێ اولاندا:
- باغلێ اولان تک شئی سس‌سیز ایله بیتسه، باغلێلێق علامتی دؤردچئشیدلی «ێنێز/ ێز ının ız، ینیز/ یز iniz iz، وُنوز/ وُز unuz uz، ۆنۆز/ ۆز ünüz üz» اولار. اؤرنک: باغێنێز/ باغێز bağınız bağız، ائوینیز/ ائویز eviniz eviz، یوُردونوز/ یوُردوز yurdunuz yurduz، سؤزۆنۆز/ سؤزۆز sözünüz sözüz» [آزربایجان تۆرکجه‌سی لهجه‌لری‌نین چوخوندا، «ێز ız، یز iz، ۇز uz، ۆز üz» ایشلنیر، آنجاق اوُرمو لهجه‌سینده بوُ اکلر بئله اولور: « ێیێز(باغێیێز) ıyız، یییز(ائویییز) iyiz، وُیوُز(یوُردویوز) uyuz، ۆیۆز(سؤزویوز) üyüz»]
- باغلێ اولان تک شئی سسلی ایله قوُرتارسا، یوُخارێداکێ اکلرین ایلکین سسلی‌سی دۆشَر. اؤرنک: اوبانێز obanız، ننه‌نیز nənəniz، قوُزونوز quzunuz، گؤزگونوز gözgünüz
- باغلێ اولان شئی توپلو اولسا، «لار lar، لر lər» توپلو علامتی آرتێرێلێب، اوندان سونرا باغلێلێق علامتی «ێنێز/ ێز ınız ız، ینیز/ یز iniz iz» گلر. اؤرنک: آلدێقلارێنێز/ آلدێقلارێز aldıqlarınız aldıqlarız، سؤزلرینیز/ سؤزلریز sözləriniz sözləriz
5. اۆچونجو تک شخصه باغلێ اولاندا:
- باغلێ اولان تک شئی سس‌سیز ایله بیتسه، باغلێلێق علامتی دؤردچئشیدلی «ێ ı، ی i، وُ u، ۆ ü» اولار. اؤرنک: آدێ adı، ائوی evi، یوُردو yurdu، سؤزۆ sözü
- باغلێ اولان تک شئی سسلی ایله قوُرتارسا، «س s» حرفی آرایا گلر. اؤرنک: آناسێ anası، ننه‌سی nənəsi، قوُزوسو quzusu، گؤزگۆسۆ gözgüsü
- باغلێ اولان شئی توپلو اولسا، «لار lar، لر lər» توپلو علامتی آرتێرێلێب، اوندان سونرا باغلێلێق علامتی «ێ ı، ی i» گلر. اؤرنک: [اونون] ساچلارێ saçları، [اونون] کؤینَک‌لری köynəkləri، [اونون] قوُزولارێ quzuları،[اونون] سؤزلری sözləri
6. اۆچونجو توپلو شخصه باغلێ اولاندا:
- باغلێ اولان تک شئیین باغلێلێق علامتی ایکی‌چئشیدلی «لارێ ları، لری ləri»دیر. اؤرنک: [اونلارێن] آنالارێ anaları، [اونلارێن] ننه‌لری nənələri، [اونلارێن] قوُزولاری quzuları، [اونلارێن] گؤزگولری gözgüləri
قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، 1379 