اون‌آلتینجی درس: آدلارین قورولوشجا نوعلاری
یازار : اورمولو
+0 Bəyən
1. ساده آدلار Sadə adlar: بیر کؤکدن عیبارت اولان و بیر حرفی دوشَنده آنلامێنێ ایتیرَن آدلارا، ساده آدلار دئییلیر. اؤرنک: کؤز köz، چؤرک çörək، اود od.
2. دۆزَلتمه آدلار Düzəltma adlar: بیر کؤک و بیر یوخسا بیر نئچه سؤزدۆزَلدیجی اک‌لردن قوشولان آدلارا، دۆزلتمه آدلار دئییلیر.
چاغداش آزربایجان تۆرکجه‌سی‌نین استاندارد شیوه‌سینده وار اولان دۆزلتمه آدلار:
الف) تۆرکجه شکیلچیلر ایله‌ن دۆزَلَن‌لر:
ج) آوروپا دیللریندن آلێنمێش اکلرله همن دیللردن آلێنمێش کلمه‌لردن یارانان دۆزلتمه آدلار:
د) تۆرکجه اکلرله همن دیلین ائیلم(فعل)لریندن دۆزلن آدلار:
3. مۆرکّب آدلار Mürəkkəb adlar: ایکی یوخسا نئچه مۆستقیل سؤزدن عمله گلن سؤزلره، مۆرکّب آدلار دئییلیر.
2. دۆزَلتمه آدلار Düzəltma adlar: بیر کؤک و بیر یوخسا بیر نئچه سؤزدۆزَلدیجی اک‌لردن قوشولان آدلارا، دۆزلتمه آدلار دئییلیر.
چاغداش آزربایجان تۆرکجه‌سی‌نین استاندارد شیوه‌سینده وار اولان دۆزلتمه آدلار:
الف) تۆرکجه شکیلچیلر ایله‌ن دۆزَلَن‌لر:
- لێق lıq، لیک lik، لوُق luq، لۆک lük: داغلێق dağlıq، اکینچی‌لیک əkinçilik، اوُجوزلوق ucuzluq، دۆزلوک düzlük
- چا ça، چه çə: قازانچا qazança، دفترچه dəftərçə
- لاق laq: چایلاق çaylaq، بوُزلاق buzlaq، دۇزلاق duzlaq، یایلاق yaylaq
- چێ çı، چی çi، چوُ çu، چۆ çü: یازێچێ yazıçı، چؤرکچی çörəkçi، اودونچو odunçu، اۆزۆمچۆ üzümçü
- لێ lı، لی li، لوُ lu، لۆ lü: دادلێ dadlı، ائولی evli، دۇزلو duzlu، سؤزلۆ sözlü
- داش daş: یولداش yoldaş، امکداش əməkdaş، دیلداش dildaş، چاغداش çağdaş
- چێق çıq، چیک çik، چوُق çuq، چۆک çük، جێغاز cığaz، جیگز ciyəz: آناجێق anacıq، ائوجیک evcik، یاوروجوق yavrucuq، گؤزجۆک gözlük، قێزجێغاز qızcığaz، ننه‌جیگز nənəciyəz
- ـیّت iyyət: ضیدّیّت، شخصیّت
- ـیات yat، ـات at: ادبیّات، تعلیمات
- ـیّه iyyə: سویّه، فرضیّه
- ـی i، وی vi: خاقانی، گنجه‌وی
- دار dar: ائلدار، هاوادار
- ـیستان istan: اؤزبکیستان، تۆرکمنیستان، تۆرکیستان
ج) آوروپا دیللریندن آلێنمێش اکلرله همن دیللردن آلێنمێش کلمه‌لردن یارانان دۆزلتمه آدلار:
- ـیزم izm: سوسیالیزم، ایدئالیزم
- ـیست ist: سوسیالیست، ماشێنیست
- ـیک ik: آکادِمیک، بیولوژیک
د) تۆرکجه اکلرله همن دیلین ائیلم(فعل)لریندن دۆزلن آدلار:
- ێق ıq، یک ik، وُق uq، ۆک ük: قاتێق، بیلیک، قوروق، هؤرۆک
- ێش ış، یش iş، وُش uş، وش üş: قاچێش، گلیش، اوچوش، گؤرۆش
- ما ma، مه mə: دولما، سۆزمه
- آق aq، اَک ək، ق q، ک k: بیچاق، یاتاق، سۆرک، داراق، الک
- جاق caq، جک cək [فعّال دئییل]: سانجاق، یئللَن‌جک
- اێم ım، ایم im، اوُم um، اۆم üm: یاغێم، بیچیم، دوغوم، اؤلۆم
- قا qa، گه gə: قوووُرقا، سۆپورگه، دؤنگه
- آر ar، ار ər: آچار، گۆلَر
- تێ tı، تی ti، توُ tu، تو tü: قێشقێرتێ، گؤیَرتی، قوُرولتو، اۆزۆنتۆ
- قێن qın، کین kin، قوُن qun، گۆن gün، غێن ğın، غون ğun [کؤک جینگیلتیلی سس‌له بیتسه «ق q» حرفی «غ ğ» اولار]: باسقێن، کسکین، توُتقون، سؤزگۆن، دالغێن، ووُرغون
- قێ qı، کی ki، قو qu، گۆ gü، غێ ğı، غوُ ğu: آسقێ، سئچکی، پوُسقو، بؤلگۆ، چالغێ، سورغو
- اێن ın، این in [ایشدن دۆشمۆش‌دۆر. ایشین آدێنێ بیلدیرن آدلار یارادار]: آخێن، بیچین
- اێ ı، ای i، اوُ u، اۆ ü: یازێ، چکی، پوزو، اؤلچۆ
- اێجێ ıcı، ایجی ici، اوُجو ucu، اۆجۆ ücü [معمولاً ایش‌گؤرنی بیلدیرَر]: ساتێجێ، بیلیجی، سوروجو، بؤلۆچۆ
- اێنج ınc، اینج inc، اوُنج unc، اۆنج ünc [چوخ نادیر مصدرلردن آد دۆزلدر]: قاخێنج، سئوینج، قورخونج، گۆلۆنج
- آجاق acaq، اجک əcək: یاناجاق، سیله‌جک
- جه cə: دۆشۆنجه، اَیلَنجه
- گَج gəc [ایشدن دۆشموش‌دور]: سۆزگج
- آج ac، اج əc [ایشدن دۆشموش‌دور]: تیخاج، دؤیَج
- اێج ıc [ایشدن دۆشموش‌دور. «آیێرماق»دان آد دۆزلدیر]: آیرێج
- ایر ir [ایشدن دۆشموش‌دور. یالنێز «گلمک»دن آد یارادێر]: گلیر
- اێنتێ ıntı، اینتی inti، اوُنتو untu، اۆنتۆ üntü [بیر ایئشین آز مقدارێنێ بیلدیرن آدلار یارادێر]: قازێنتێ، ازینتی، اوونتو، چؤکۆنتۆ
- ماز maz، مز məz: سولماز، سؤنمز
3. مۆرکّب آدلار Mürəkkəb adlar: ایکی یوخسا نئچه مۆستقیل سؤزدن عمله گلن سؤزلره، مۆرکّب آدلار دئییلیر.
- ایکی مۆستقیل سؤزدن یارانان‌لار: بؤیوک‌آغا، حاجێلئیلَک، آجێچای، کهلیک‌اوتو، اوغوزخان
- بیر سؤزون تکرارێندان عمله گلنلر: قالا-قالا، دئیه، دئیه، گؤره-گؤره، قاچا-قاچا
- آنلامجا ضیدّ اولان ایکی سؤزون بیرلَشمه‌سیندن عمله گلنلر: وار-یوخ، آز-چوخ، قێز-اوغلان، ارکک-دیشی، باش-آیاق، اویان-بوُیان، قار-یاغێش، آتا-آنا، آشاغێ-یوُخاری
- بیر آنلاملێ و بیر آنلامسێز سؤزون بیرلشمه‌سیندن عمله گلنلر: آدام-مادام، قێز-مێز، شله-شوله، قوجا-موجا، سارێ-مارێ، آتا-ماتا، ...
قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری
معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، 1379 