تورکجه قرامری

• آخێرێ «ق Q» یا «غ Ğ» ویا «خ X» تلفّۆظ اولان سؤزلر، اگر تک‌هئجالی اولسالار، «غ Ğ» یا «خ X» و اگر ایکی هئجالی ویا چوخ‌هئجالی اولسالار، «ق Q» شکلینده یازێلێر. اؤرنک: چوخ Çox، یاغ Yağ، باخ Bax، زێغ Zığ، توخ Tox /// اوُشاق Uşaq، قاچماق Qaçmaq، قێشلاق Qışlaq، پارلاق Parlaq.

• قالێن سسلی آناسؤزلر(مصدرلر) «ق Q»، اینجه سسلی‌لر ده «ک K» ایله‌ن بیتَر. اؤرنک: یازماق Yazmaq، اولماق Olmaq، یئمَک Yemək، سؤنمک Sönmək.

• سؤزلرین آخێرێنداکێ «ق Q» حرفی، ایکی سسلی آراسێنا دۆشسه، «غ Ğ» حرفینه چئوریلَر. اؤرنک: باشماق+ێم= باشماغێم Başmaq+ım=Başmağım
  

• ایکی ویا چوخ هئجالی سؤزلرین سونونداکێ «ت T» حرفی، ایکی سسلی آراسێنا دۆشَنده، «د D» حرفینه چئوریلیر. اؤرنک: اوُنوُت+وُر= اونودور Unut+ur= Unudur، قاچێرت+ێر= قاچێردێر Qaçırt+ır= Qaçırdır
  

• سؤزلرین سونونداکێ «ک K» حرفی، ایکی سسلی آراسێنا دۆشنده، «گ G» ویا «ی Y» حرفینه چئوریلیر. اؤرنک: چؤرَک+ین= چؤرَگین(چؤرَیین) Çörək+in= Çörəgin Çörəyin، امَک+ینیز= امَگینیز(امَیینیز) Əmk+iniz= Əməginiz Əməyiniz
  

• بیر هیجالێ: آت At، گؤز Göz

• ایکی هیجالێ: آنا Ana، قوچاق Qoçaq

• اۆچ‌هیجالێ: قارداش‌لێق Qardaşlıq، کَپه‌نَک Kəpənək
  

• دؤردهیجالێ: یازێچێلێق Yazıçılıq، ایستانبول‌لو İstanbullu
  

• بئش‌هیجالێ: آزربایجانچێ Azərbaycançı، یاشێل‌لاشدێرماق Yaşıllaşdırmaq
  

• تام آچێق هیجا: سؤزۆن اوّلینده گلر و یالنیز بیر سسلی‌دن عیبارت اولار. اؤرنک: «آ»+نا A+na، «او»+غوز O+ğuz.

• آچێق هیجا: بیر سس‌سیز ایله بیر سسلی‌دن عیبارت‌دیر و سؤزون هر یئرینده گله بیلَر. اؤرنک: بی+بی Bi+bi، دَ+وه Də+və.
  

• قاپالێ هیجا: بیر سسلی ایله بیر سس‌سیزدن قوُرولان هیجادێر. بوُ هیجا سؤزون هر یئرینده گله بیلر. اؤرنک: آت At، اۆچ Üç.

• تام قاپالێ هیجا: ایکی سس‎سیز ایله آرالاریندا بیر سسلی‌دن عیبارت اولان هیجادێر. بوُ هیجا سؤزون هر یئرینده ایشلَنیر. اؤرنک: بال Bal، کۆل Kül.

• ایکینجی تام قاپالێ هیجا: اۆچ سس‌سیز و بیرینجی سس‌سیزدن سونرا گلن، بیر سسلی‌دن عیبارت اولان هیجادێر. سونراکی ایکی سس‌سیزدن بیری مۆطلق جینگیلتی‌لی اولمالێدێر: سَرت Sərt، قوُرد Qurd.

"آردێجێل‌لێق /توالی /سسلی‌لرین بیر-بیری‌نین دالێنجا گلمه‌سی" قانۇنۇ: «اصل تۆرک سؤزلرینده، سسلی‌لر مۆعیّن ترتیب ایله‌ن دۆزۆلَنده، دۆزَلیر.«

دئمک، بیر کلمه‌نین بیرینجی سسلی‌سی‌نی بیلسه‌ک، سسلی اوُیغوُن‌لوُغوُ قانونو یاردێمێ(کؤمگی) ایله‌ن، سونراکی هئجالاردا گلن سسلی‌لری ده تعیین ائده بیلَریک.

• «ائ E»، «اؤ Ö»، «او O» سسلی‌لری کلمه‌لرین آنجاق بیرینجی هئجاسێندا گله بیلَر.

• ایمکانێ اولان یئرده، دوداقلانان-دوداقلانمایان سسلی‌لری ده نظرده آلمالێیێق. اؤرنک: تبریز +(لی /لۆ) =تبریزلی، اوُرموُ +(لێ/ لوُ) =اورمولو.
  

قایناق‌لار: قێساجێق آذربایجان تۆرکجه‌سی حاقّێندا، کۆیلۆ سعید نجّاری

معاصیر ادبی آذری دیلی، پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی، آشینا نشریاتی، 1379

• اوُجوُزلوُ Ucuzlu
  

• یایلاق Yaylaq

• دوداق Dodaq

• یولداش‌لێق Yoldaşlıq

• ووُرغوُن Vurğun

• ائولی Evli

• ازیلگَن Əzilgən

• سۆپۆرگه Süpürgə

• چؤلچۆ Çölçü

• دیرَک Dirək
  

• او O
  
• اؤ Ö
  
• اوُ U
  
• اۆ Ü
  

• آ A
  
• ائ E
  
• ا Ə
  
• ای İ
• اێ I

• آ A
  
• اێ I
  
• او O
  
• اوُ U

• ائ E
  
• ا Ə
  
• ای İ
  
• اؤ Ö
  
• اۆ Ü